Modern yaşamın koşuşturması içinde bazen yemek yemeye fırsat bulamıyor ya da kilo vermek için bir diyet yapıyor olabilirsiniz. Böyle durumlarda karar verirken iki kez düşünmek isteyebilirsiniz çünkü yeni bir psikoloji araştırması açlığın kararlarımızı önemli ölçüde etkileyebildiğini ortaya koyuyor.
Hepimiz aç karnına yiyecek alışverişi yapmanın kötü bir karar olduğunu biliriz ancak İskoçyalı bilim insanlarının gerçekleştirdiği yeni çalışma açlığın yiyeceklerle alakasız kararları da etkilediğini ve gelecekle ilgili önemli kararları aç karnına almak istemeyebileceğinizi gösteriyor.
Yeni araştırma açlığın bireyleri sabırsızlaştırarak karar verme sürecini kayda değer ölçüde etkilediğini ve bunun sonucu olarak uzun vadede elde edebilecekleri daha büyük çıkarlar yerine daha kısa sürede elde edecekleri küçük ödüllere yönelme eğilimi yarattığını açığa çıkardı.
İskoçya’daki Dundee Üniversitesi’nin Psikoloji bölümünden Dr. Benjamin Vincent’ın tasarladığı deneyde yiyecek, para ve diğer mükafatlarla ilgili sorular, katılımcılara hem karınları tokken hem de 10 saate yakın aç kalmalarının ardından soruldu. Aç kişilerin daha kısa sürede yiyebilecekleri şeylere yönelmeleri şaşırtıcı olmasa da, araştırmacılar açlığın sadece yiyeceklerle ilgili değil, tamamen bağlantısız mükafatlarla alakalı tercihleri de yönlendirdiğini keşfetti.
CNBC’de yer alan habere göre bu sonuç, ekonomik ve sosyal kararlarda da “doyumu erteleme” ismi verilen davranışın zorlaştığını gösterdi. Dr. Vincent açlığın kararlarımızı tahmin edemeyeceğimiz yollarla etkileyebileceğine ve dahası fakirlik nedeniyle açlık çeken kişilerin içinde bulundukları duruma yönelik kararlar alabileceğini düşünüyor:
“İnsanlar açken tercihlerinin uzun vadeden kısa vadeye çarpıcı ölçüde kaydığını gösteren büyük bir etki keşfettik. İnsan davranışının bu boyutundan pazarlamacıların istifade etmesi mümkün. Bu nedenle kararlarımızın açken değişebileceğinin farkında olmalıyız.”
Dr. Vincent ayrıca, “İnsanlar çoğunlukla açken yiyecek alışverişine gitmemeleri gerektiğini bilir. Çünkü sağlıksız veya frensiz seçimler yapmaları daha mümkündür. Araştırmamız bunun başka tür kararlarda da etkili olabileceğini öne sürüyor” dedi.
Dr. Vincent araştırma sonucunu bir pansiyonda kalmakla ev almak için kredi çekmek arasındaki farka benzeterek açıkladı. Eğer açsanız gelecek için daha fazla zaman ve harcama gerektiren ancak muhtemelen daha fazla umut vadeden bir seçenek yerine “anında haz” getirecek bir karara öncelik verebilirsiniz. Yani bu örnek için ödemeyi günlük yaptığınız ve tek seferde daha az para ödediğiniz pansiyonu tercih edebilirsiniz.
“Bu çalışma psikoloji ve davranışsal ekonomi (alanlarının) karar vermeyi etkileyen etkenleri haritalandırmak için gösterdiği daha büyük bir çabanın içinde yer alıyor. İnsanların açlığın etkilerini öngörmesi ve azaltmasına imkan tanıyabilir.”
Dr. Vincent ve hakemli bilim dergisi Psychonomic Bulletin & Review’da yayımlanan makalenin diğer yazarı olan eski öğrencisi Jordan Skrynka, 50 katılımcıya önce normal beslenme düzenlerini sürdürdükleri ve ardından gün içinde hiçbir şey yemeyerek 10 saate yakın aç kaldıkları iki ayrı gün sorular yöneltti.
Üç ayrı farazi mükafat şekli (yiyecek, para ve internetten müzik indirmek) içinde aç kişiler uzun süre sonra elde edebilecekleri daha büyük ödüller yerine, daha küçük ama kısa vadede elde edebileceklerini seçti. Araştırmacılar katılımcılara uzun vadede iki katına çıkacak ödüller önerdiklerini ancak tokken 35 gün beklemeyi tercih edenlerin, açken sadece 3 gün içinde alacakları küçük ödülü seçtiğini belirtiyor.
Araştırma çocuklara anında alabilecekleri bir marşmelov veya eğer sabrederlerse 15 dakika bekleyerek iki tane marşmelov alabilecekleri ünlü psikoloji deneyiyle temellendiriliyor. Marşmelov deneyinde çocukların yaklaşık üçte ikisi beklemek yerine anında alabilecekleri tek şekerlemeyi tercih etmişti ve daha büyük ödül için doyumu erteleyen üçte birlik kesime göre daha “dürtüsel” olarak sınıflandırılmışlardı. Yeni araştırma çerçevesinde bakıldığında açlık insanları, açlıklarını gidermeye hiçbir etkisi olmayan kararlarda bile daha dürtüsel davranmaya itiyor.
Dr. Vincent konuyla ilgili şunları ekliyor:
“Çocukların kahvaltı yapmadan okullarına gittiğini duyuyoruz, çoğu insan kalori alımını sınırlandıran diyetler uyguluyor ve pek çok kişi dinsel amaçlar için oruç tutuyor. Açlık çok yaygın ve bu nedenle tercihlerimiz ve kararlarımızı aşikar olmayan yollarla nasıl etkilediğini kavramak önemli.”
ÇEVİRİ: INDEPENDENT TÜRKÇE – UMUT CAN YILDIZ
