Uzmanlara göre, otizmlilerin dış dünyayla etkileşimini kolaylaştırmamız ise mümkün.
Yazar ve gazeteci Michael Rosen, kendisi de benzer özellikler gösteren Asperger Sendromu’yla yaşamını sürdüren, İngiliz yazar ve girişimci Alis Rowe ile konuştu. Rowe’a göre, karşısındaki kişinin yüz ifadelerini anlamlandırmak ve dış sesleri konuşma sesinden ayırmak, otizmlilerin karşılaştıkları başlıca zorluklardan bazıları.
İşte otizmlilerin onlarla konuşurken farkında olmamızı istediği 10 şey:
1. Her otizmli farklı ama bazı sıkıntıları ortak
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), dünyada her 160 çocuktan birinin Otizm Spektrum Bozukluğu’na (ASD) sahip olduğunu söylüyor. Türkiye’de 550 binden fazla otizmli çocuk olduğu belirtiliyor.
Gelişimsel farklılıklar sonucu kişi, dünyasıyla farklı bir şekilde iletişim kuruyor, bu durum görme, duyma ve hissetme duyularını etkiliyor.
Sosyal hayatta başkalarıyla iletişim kurmakta zorlanıyorlar, sık sık da anksiyete yaşıyorlar. Birçok otizmli, arka plandaki birkaç farklı sesi ayırmakta zorlanıyor.
Öte yandan otizm, herkeste farklı şekilde kendisini gösteriyor. Bazıları semptomlardan çok daha fazla, bazıları çok daha az etkileniyor.
Herkeste olduğu gibi, utangaç ve içe dönük olanlar da var, hareketli ve dışa dönük olanlar da.
Önemli bir bölümü ise, başkalarıyla hiç konuşamadığı için sadece jest ve mimiklerle, sembollerle iletişim kuruyor.
2. Birinin konuşmasını başka seslerden ayıramayabilirler
Otizmli kişi, başkalarından farklı olarak bir sohbet sırasında karşısındakinin konuşmasına odaklanmakta zorlanır. Bunun nedeni, beynin diğer sesleri otomatik olarak filtreleyememesidir.
Trafik, müzik sesi ya da diğer kişilerin konuşması gibi arka plandaki sesler araya girer ve konuşan kişiyi dinlemek, başlı başına büyük bir çaba gerektirir. Bu yüzden sık sık o kişiden sözlerini tekrarlamalarını isteyebilirler.
3. İmalar, işaretler ve ince ayrıntıları ıskalarlar
Kişinin ne anlattığını tamamen değiştirebilen ses tonu ve yüz ifadeleri gibi unsurları anlamlandırmaları da oldukça zordur.
Bu nedenle genelde iğneleyici sözleri, benzetmeleri ve üslüpları ıskalarlar.
Ancak her zaman otizmli kişinin farklı anlatım tarzlarını anlayamadığını varsaymamalı çünkü bazıları, zorlu bir süreçten sonra bunu zamanla öğrenebiliyor.
4. Sohbeti bağlama oturtarak konuşmak fayda sağlar
Otizmliler için başka insanların sözlerini anlamlandırmak zordur. Bu yüzden ifadeleri, sohbetleri bir bağlama oturtmak işlerini kolaylaştırır.
Örneğin denizden uzaktaki bir yerde, bir martı gördünüz. Ona “Aa, bak martı!” demek yerine, “Şehrin ortasında martı görmek ne kadar ilginç” diyebilirsiniz.
Böylece bunun anlamını ya da neden önemli olduğunu söyler, algılamalarını kolaylaştırırsınız.
5. Ne zaman söze gireceklerini bilemeyebilirler
Diğerlerinin davranış ve beden dillerini okumakta zorlanan otizmliler, sohbeti ne zaman başlatıp bitirebileceklerini, başkasının sohbetine katılmak için en doğru anın ne olacağını bilemeyebilirler.
Onları toplu sohbetinize katmanız ve doğrudan onlara sorular sormanız, doğru bir yaklaşım olacaktır.
6. Konuşmaları bize farklı gelebilir
Otizmi olan kişi için konuşmak, çok ama çok dikkatli düşünmeye çalışmak demek.
Dolayısıyla daha monoton bir sesle, yavaş bir şekilde, cümlenin alışılmadık yerlerini vurgularak konuşabilirler.
Bazen de fazla detaya girerler.
Otizmlilere konuşmaları için ihtiyacı olan yer ve alanı sunmak, aynı zamanda onları dikkatlice dinlemek gerçekten önemli.
Çünkü herkes dünyasını farklı bir şekilde deneyimliyor.
7. Sosyalleşmek daha zordur
Yüksek işlevli otizmi olan kişiler, sosyal becerileri taklit etmekte çok başarılı olabilir.
Sosyalleşirken de çok mutlu görünebilirler ama aslında büyük bir çaba gösteriyorlardır.
Düşünceleri ve sözleri telefon mesajları ya da elektronik postalara dökmek, onlar için yüz yüze sohbet etmenin yarattığı stresi de azaltabilir.
8. Duyguları beklenmedik yollarla yansıtırlar
Otizmliler duygularını farklı şekillerde gösterirler, değişik durumlara da olağandan farklı tepkiler verebilirler. Bunun nedeni, aynı anda birkaç şeyle boğuşuyor olmaları.
Bazı duyguları diğerlerinden çok daha güçlü şekilde yaşadıkları için, onları kelimelere dökmekte zorlanırlar.
Böyle durumlarda fotoğraflar kullanarak ya da açık ve net sorular sorarak iletişimi kolaylaştırabilirsiniz.
9. Sözlerini tekrar edebilirler
Bir kelimeyi ya da cümleyi tekrarlamak, otizmliler arasında sık görülen bir davranıştır. Bunun birçok sebebi var.
Karşısındaki kişinin söylediğini kayda geçtiklerini göstermeye çalıştıklarında, düşünmek için zaman kazanmak ister ve bu nedenle o kişinin söylediğini tekrar ederler.
Böyle anlarda endişeli olurlar ve karşısındakinin güven vermesine ihtiyaç duyarlar.
Ya da sordukları sorunun karşılığını yeterince alamadıklarını düşünüp, sorularını tekrarlarlar.
10. Yazı dili, otizmlilerle iletişimi kolaylaştırır
Otizmi olan kişi, e-mail ya da telefon mesajıyla iletişim kurarken daha az zorlanır, daha az stres yaşar.
Verilen mesajı sindirecek vakit kazanır, hemen yanıt verme baskısı hissetmeden de yanıtını hazırlayabilir.
Çözmekte zorlandıkları sosyal işaretlerin yarattığı endişe de ortadan kalkar.
Öte yandan, telefonla konuşmak da bazı otizmliler için oldukça zordur çünkü aynı yüze yüze iletişimde olduğu gibi, hemen yanıt verme kaygısı yaşarlar ve arka plandaki sesler dikkatlerini dağıtır.
