Raporda ayrıca 2019 yılında içerik kaldırma ortalamasının yüzde 76 civarındayken 2020’de bu oranın artarak yüzde 81’e çıktığı belirtildi.
İktidarın sosyal medya üzerindeki baskısını artırdığına dikkat çekilen raporda, 2021’de içerik kaldırma yüzdesinin daha da artacağı öngörülerek, “Güçlendirilmiş sansür ve kontrol mekanizmasının yakıcı ve yıkıcı etkisi gelecek yıllarda da devam edecektir” ifadeleri kullanıldı.
2018 ve 2019 EngelliWeb raporlarının devamı niteliğindeki 2020 EngelliWeb raporunun başlığı için ABD’li yazar Ray Bradbury’nin Fahrenheit 451 isimli kitabından esinlenildi. 1951 yılında yayımlanan kitapta, baskıcı ve otoriter bir rejimde kitapların yakıldığı bir distopya anlatılıyor. Türkiye’de sansürün önünü açan 5651 yasasına dikkat çekilerek raporun başlığına ‘Fahrenheit 5651: Sansürün Yakıcı Etkisi’ dendi.
5651 sayılı kanunla başlayan sansür
Erişim engellemelerin başlangıç noktası, 2007 yılında yürürlüğe giren ‘5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’… Bu kanunda 17-25 Aralık yolsuzluk soruşturmalarından sonra değişikliğe gidilerek, erişim engellemeyle ilgili hükümlerin sayısı artırıldı, kapsam genişletildi.
İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Yaman Akdeniz ve uzman araştırmacı Ozan Güven tarafından hazırlanan rapora göre, 2020 sonu itibariyle 5651 sayılı Kanun ve diğer hükümlere istinaden uygulanan erişim engelleri şöyle:
467 bin 11 web sitesi
150 bin URL adresi
7 bin 500 Twitter hesabı
50 bin tweet
12 bin YouTube
8 bin Facebook içeriği
6 bin 800 Instagram içeriği
Yüzde 89’u BTK başkanı tarafından
2020 yılı içinde Türkiye’den toplam 58 bin 809 alan adı erişime engellendi. Bunlardan yüzde 89’u yani 52 bin 185 alan adı direkt Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) başkanı tarafından engellendi. Geri kalan 6 bin 624 alan adının dağılımı ve erişim engeli getiren kurumlar şöyle:
3 bin 25 alan adı hakimlik, savcılık ve mahkeme kararlarıyla
1615 alan adı Sermaye Piyasası Kurulu tarafından
1428 alan adı Sağlık Bakanlığı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu tarafından
234 alan adı Spor Toto Teşkilat Başkanlığı tarafından
128 alan adı Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından,
96 alan adı Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından,
88 alan adı Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı tarafından,
Dört alan adı Erişim Sağlayıcıları Birliği tarafından,
Üç alan adı icra müdürlükleri tarafından,
İki alan adı Türkiye Jokey Kulübü (TJK) tarafından
Bir alan adı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından
Hürriyet yine ilk sırada
2020 yılı içinde ‘en çok haberi engellenen haber sitesi‘ kategorisinde 2019’da olduğu gibi ilk dört sıra değişmedi. 386 haberle Hürriyet gazetesi yine ilk sırada yer aldı. Hürriyet bu haberlerden 382 tanesini (yüzde 99) web sitesinden kaldırdı. Hürriyet’i Haberler.com, Sabah gazetesi, Milliyet gazetesi ve Sondakika.com takip etti.
Haberler.com; 267 haberi erişime engellendi, 265’ini (yüzde 99) web sitesinden kaldırdı
Sabah gazetesi; 248 haberi erişime engellendi, 231’in ( yüzde 93) web sitesinden kaldırdı
Milliyet gazetesi; 220 haberi erişime engellendi, 216’sını (yüzde 98) web sitesinden kaldırdı
Sondakika.com; 163 haberi erişime engellendi, 162’si (yüzde99) web sitesinden kaldırıldı
Engelli haberlerinin hepsini kaldırdılar
İfade Özgürlüğü Derneği raporunda, 2020 yılında haberleri erişime engellenen 74 haber sitesine yer verildi. OdaTV, T24, Cumhuriyet, Yeni Akit ve Birgün gibi haber sitelerinin erişimine engellenen haber sayılarında 2019’a göre düşüş tespit edilirken, 2019 listesinde yer almayan Tarımdan Haber sitesi, 2020 listesine 10’uncu sıradan girdi ve 2020 içinde tam 136 haberi erişime engellendi, engellenen haberlerinin hepsini yayından kaldırdı.
2020 içinde ‘erişime engellenen haberleri sayısal olarak en çok kaldıran ve silen’ kategorisinde de ilk beş sıra ‘en çok haberi engellenen haber sitesi‘ kategorisi ile aynı oldu.
Bu kategoride 136 tane erişime engellenen haberinin hepsini kaldıran Tarımdan Haber (yüzde 100), 66 tane erişime engellenen haberinin hepsini kaldıran Yeniçağ gazetesi (yüzde 100), 56 tane erişime engellenen haberinin hepsini kaldıran ABC gazetesi (yüzde 100) ve 75 tane erişime engellenen haberinin 74 tanesini kaldıran CNNTürk (yüzde 99) ile 72 tane erişime engellenen haberinin 71 tanesini kaldıran Tele1 (yüzde 99) dikkat çeken haber siteleri arasında yer aldı. Diken haber sitesi ise erişime engellenen 19 haberinden dört tanesini, Bianet erişime engellenen 26 haberinden dört tanesini, Sendika.org dokuz erişime engellenen haberinden iki tanesini kaldırdı. BBC, DW, Alevinet, Euronews TR ve Independent Türkçe ise erişime engellenen haberlerinin hiçbirini kaldırmayan haber siteleri arasında yer aldı.
Rapora göre, 2019 içerik kaldırma ortalaması yüzde 76 civarında iken 2020 ortalaması yüzde 81’e çıktı. İFÖD bu oranın 2021’de daha da artmasını beklediğini ifade etti.
En çok haber kaldırılan yıl 2020
31 Aralık 2020 itibariyle toplam 22 bin 554 haber adresi (URL) erişime engellendi. Bunlardan 15 bin 832 haber adresi (URL) haber siteleri tarafından kaldırıldı. En çok haberin erişme engellendiği yıl, 5 bin 700 haberle 2019 yılı oldu. En çok haber silinen ve kaldırılan yıl ise 4 bin 620 haberle 2020 yılı oldu. Genel toplamda ise erişime engellenen haber adreslerinin yüzde 70’i yayından kaldırıldı.
Raporda, erişim engelleme uygulamalarının 15’inci yılına girerken, ‘devletin karmaşık internet sansür mekanizması daha önce olmadığı kadar canlı ve aktif şekilde işlemeye ve gelişmeye devam ettiği’ belirtildi. Ayrıca 2020 içinde RTÜK’ün de internet ile ilgili yetkisini kullanmaya başladığı ve Covid-19 salgını sırasında ‘krizi fırsata çevirme’ anlayışıyla sosyal medyayı daha da fazla kontrol altına almak için adımlar atıldığı ifade edildi.
Raporda şöyle dendi: “2020 yılında atılan adımların detaylı değerlendirmesine 2021 raporumuzda yer verilecekken güçlendirilmiş sansür ve kontrol mekanizmasının yakıcı ve yıkıcı etkisi gelecek yıllarda da devam edecektir.”
