14 Mayıs’taki seçimlerde uygulanacak olan D’Hondt sistemi nedir? Partiler neden ittifak yapıyor? Ortak listenin avantajı ve dezavantajları neler?
Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili genel seçimleri 14 Mayıs’ta yapılacak, ancak cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turunda yüzde 50+1’e ulaşılamazsa ikinci tur 28 Mayıs’ta gerçekleşecek. Kritik seçimlerde bir oy bile önemli, zira bu illerde milletvekili dengesini değiştirebiliyor.
Peki yeni seçim sistemi nasıl işleyecek? İllerdeki vekil hesabı nasıl yapılacak? Ortak liste nedir, ne işe yarar?
İşte yeni seçim sistemindeki merak edilen soruların yanıtları:
“D’Hondt” sisteminde seçim nasıl olacak? Önceki seçimden farkı ne?
2018 seçimlerinde partilerin değil ittifakın oylarına göre milletvekili dağılımı yapılıyordu. Ancak AKP-MHP’nin yaptığı düzenleme ile artık illerde ittifaklar değil partiler milletvekili çıkaracak. Bu durumda partilerin birlikte hareket etmesi, ortak liste yapması gibi seçenekler artı sağlayacak. Her partinin kendi listesi ile girmesi durumunda oyu az olan partiler geride kalacak. Yani ittifakın toplam oyu değil, partilerin o ildeki oyu önemli olacak.
Örneğin X Partisi 100 bin, Y Partisi 40 bin, C Partisi’nin 30 bin oy aldığı bir ilde birinci milletvekili 100 bin oya göre belirlenecek ve X partisine verilecek. İkinci vekil için X Partisi’nin 100 bin oyu 2’ye bölünecek (50 bin oy). Y partisi 40 bin olduğu için ikinci vekil yine X partisinin olacak. Üçüncü vekil hesabında 100 bin oy 3’e bölünecek. X Partisi 33 bin, Y Partisi 40 bin; Z Partisi 30 bin olacağından bu sefer vekillik Y partisine gidecek. Bu sefer dördüncü vekil hesaplanırken Y partisinin oyu 40 bin olduğu bu oy 2’ye bölünecek. Bu bölünme sonrası X’in 33 bin, Y’nin 20 bin, Z’nin 30 bin üzerinden oyları hesaplanacak ve en yüksek olan X Partisi vekilliği alacak. Beşinci vekil belirlenirken de 100 binlik ilk oy bu sefer 4’e bölünecek. Ortaya çıkan 25 bin rakamına göre de vekillik belirlenecek ve Z Partisi’nin oyu 30 bin olduğu için ilk vekilliğini alacak. Altıncı vekil hesaplanırken de bu sefer 30 bin rakamı ikiye bölünecek.
Seçime kaç ittifak giriyor?
Milletvekili seçimlerinde 36 parti yarışacak. Ancak bu 36 partilerin bazıları seçime ittifak olarak girecek. Bunlardan öne çıkan ittifaklar şöyle:
Cumhur İttifakı: AKP, MHP, BBP, YRP
Milllet İttifakı: CHP, İYİ Parti, Saadet Partisi, DEVA, Gelecek, Demokrat Parti
Emek ve Özgürlük İttifakı; Yeşil Sol Parti, TİP, EMEP
Ata İttifakı: Zafer Partisi, Adalet Partisi
HÜDA PAR, kendi logosu ile seçime girmeyecek partilerden. AKP listelerinden seçime girecek olan HÜDA PAR’ın logosu oy pusulasında olmayacak. Ayrıca HDP de seçime girmeyecek. Kapatma davası AYM’de görülmeye devam eden HDP, seçimlere Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi (Yeşil Sol Parti) adı altında girecek. Seçmen HDP logosunu da oy pusulasında görmeyecek.
Cumhur İttifakı adayı Recep Tayyip Erdoğan, Memleket Partisi’nden Muharrem İnce, Millet İttifakı’nın adayı Kemal Kılıçdaroğlu ve ATA İttifakı adayı Sinan Oğan da cumhurbaşkanı seçimleri için yarışacak.
İttifak oyları nasıl hesaplanacak? İttifak’ın artıları ne?
Seçmenler ittifak içerisinde yer alan partilerine oy verdikleri zaman o ildeki milletvekili çıkarma yeterli sayısına ulaşınca partisine bir milletvekili kazandırmış olacak. Ancak o ilde örneğin 100 bin oyla milletvekili çıkarılıyorsa, partinin sadece o ilde 100 bin oyu bulması şart. 99 bin oy alsa bile milletvekili çıkaramayacak. Bir parti ittifak içerisinde değilse bir ilde 200 bin oy bile alsa yüzde 7 ülke barajını geçemediği durumda milletvekili çıkaramayacak. İttifak, sadece partilerin ülke barajına takılmamasını ve bu nedenle ilde vekil çıkarmasının önünün açılmasını sağlıyor.
“Ortak liste”nin yeni sistemde katkısı ya da zararı ne?
Yeni seçim sisteminin en kritik noktası ise ortak liste. 2018’deki gibi ittifaka verilen oylarla milletvekili çıkarılmayıp partiye verilen oylarla milletvekili çıkarıldığı için bu noktada “ortak liste” formülü devreye giriyor.
Trabzon’da AKP-MHP’nin ortak liste ile seçime girdiğini varsayalım. Yaklaşık 600 bin seçmenin olduğu Trabzon’da AKP veya MHP aday çıkarmayacak. MHP aday çıkarmazsa o isim ya AKP’nin listesinden girebilecek ya da ildeki vekiller AKP’ye bırakılacak. Böylece oylar tek partide toplanacak ve daha fazla vekil çıkarma imkanı doğacak. Aynı şekilde örneğin CHP veya İYİ Parti bu ilde aday çıkarmazsa güçlerini birleştirebilecek.
Diğer bir örnek verirsek: DEVA, Gelecek, Saadet’in ortak liste yapması halinde bazı illerde ya DEVA ya Gelecek ya da Saadet’in listesinden adaylar girecek. Örneğin DEVA listesinden girilen yerde Gelecek ve Saadet; Saadet listesinden girilen yerde DEVA ve Gelecek’in oy pusulasında logosu olmayacak. Hatay örneğine bakarsak, TİP bu ilde ayrı liste çıkarırsa 2018 ile aynı oyu alırsa bir vekil çıkarabilecek. TİP’in iddiası Hatay’da oy oranlarının çok arttığı yönünde. Ancak oylar artmazsa TİP de, HDP de (Yeşil Sol Parti olarak girecek) o bir vekilliği kaybedebilir. Bu noktada ortak liste önem taşıyor.
Ortak liste ile seçime girmenin toplam oyda katkısı oluyor ancak bazı seçmenlerin “partisini görmek istemesi” nedeniyle eğer o ilde kendi partisi yoksa oy vermeme durumu ile karşılaşılması gibi az da olsa “ortak liste”nin dezavatajları da bulunuyor.
Partilerin kendi logosu ile seçime girmesi ne anlam taşıyor?
Partilerin ittifak altında kendi logosunun yer alması için “en az” 41 ilde seçime girmesi gerekiyor. Partiler en az 41 ilde kendi logosu ile girdiğinde ittifak içerisinde yine kalıyor. Örneğin MHP, 81 il ve 87 seçim bölgesinde kendisi listede yer alacağını açıkladı. Eğer bu karar 9 Nisan’a kadar değişmez ise MHP tüm bölgelerde kendi logosu ile seçime girmiş aynı zamanda da ittifak içerisinde kalmış olacak. Diğer bir örnek TİP. En az 41 ilde seçime girecek olan TİP’in logosu pusulada olacak, ancak diğer 40 ilde TİP logosu görülmeyecek. TİP’e oy vermek isteyenler ittifak ortaklarından birini tercih edebilecek.
Seçim barajı nasıl uygulanacak?
Son seçim kanunu kapsamında ülke seçim barajı yüzde 10’dan yüzde 7’ye düşürüldü. Partilerin milletvekili çıkarabilmesi için yüzde 7’yi aşması şart. Ancak ittifak yapan partilerin toplam oyu yüzde 7’yi geçmesi durumunda ittifak içerisindeki bir parti yüzde 7 barajını aşamasa bile seçime girdikleri ilde kendi oyu milletvekili çıkarmaya yetiyorsa o milletvekilini kazanacak.
Yurtdışı oyların etkisi ne?
75 ülkede sandık kurulacak. Yurt dışı temsilciliklerde oy verme işlemi 27 Nisan’tan 9 Mayıs’a kadar sürecek. Yurtdışı oyları 2018’de birçok ilde milletvekili dağılımını belirledi. Seçmenin kısıtlı sayıda olduğu illerde bin, 2 bin oyla seçim sonucu değişebiliyor bu noktada yurtdışı oyları da önemli. İllerin toplam seçmen içindeki seçmen oranı neyse oylar da ona göre dağıtılıyor.
Kamuoyu Araştırmacısı Can Selçuki bir örneği şöyle anlatıyor:
“Örneğin, Adana’da oy kullananların toplam seçmendeki payı yüzde 2,65. Dolayısıyla yurt dışı oylarından yani kullanılan 1,5 milyon oydan (2018’de kullanılan) Adana’nın payına düşen 40 bin. Bu 40 bini daha sonra partilerin yurt dışındaki oylarının yüzdesine göre o seçim bölgesinde partilerin hanesine yazılıyor. Yani bu hesaba göre 2018 yılında AK Parti Adana’da ilave 20 bin 500 oy, CHP 7 bin 39 oy, HDP 6 bin 880 oy, MHP 3 bin 181 oy, İYİ Parti bin 591 oy aldı demek. Yarışın çok sınırda olduğu; bin, 2 bin, 3 bin, 5 bin gibi oylarla milletvekillerinin değişebileceği yerlerde yurt dışı oyları çok önemli bir yere sahip.”
Pusulalar nasıl olacak?
Cumhurbaşkanlığı seçim pusulalarında sırayla resimli şekilde Erdoğan, İnce, Kılıçdaroğlu ve Oğan yer alacak. Burada herhangi bir “ittifak” vurgusu olmayacak. Seçimde Kılıçdaroğlu lehine çekilmesi yönünde çağrı yapılan Muharrem İnce, artık çekilse bile adı oy pusulasında olacak. Eğer İnce çekilme kararı verirse verilen oylar geçersiz sayılacak. Ancak Muharrem İnce son olarak yaptığı açıklamada (3 Nisan) seçimden çekilmeyeceğini vurguladı.
Milletvekilliği genel seçimlerine dair pusulada ise “ittifak” unvanları üste yazılacak altında partiler yer alacak. 81 ilin tamamında ittifak ortakları seçime giriyorsa 81 ilde de pusula aynı olacak. Ama ortak liste kararı alınırsa ve bazı illerde bir parti girmezse o ilde o partinin logosu ittifak altında olmayacak. Her sütunun altında partilerin milletvekili adaylarının isimleri de yer alacak. İlde bağımsız aday varsa pusulanın sonunda yer alacak.
Seçmenler, cumhurbaşkanı ve milletvekilli seçimleri için ayrı ayrı pusulalarda oy kullanacak. İki ayrı pusula tek zarfa konulacak ve sandığa öyle atılacak.
Deprem bölgelerinde oy verme işlemi nasıl olacak?
Daha önceki seçimde olduğu gibi yine belli bölgelerde sandık kurulacak. Yıkılan okulların da bahçesinde sandık kurulacak. Seçmenler adres kaydını değiştirdiği yerde kullanacak değiştirmediyse deprem bölgesinde kullanacak. Depremzede başka ilde oy kullanırsa oyu o il için sayılacak.
Tutuklu ve hükümlüler nasıl oy kullanacak? Seyyar sandık kimin için?
Tutuklular ile taksirli suçlardan hükümlüler cezaevlerinde oy verecek. Hastalığı veya engeli nedeniyle yatağa bağımlı olanlar da seyyar sandıkta oy kullanabilecek.
KAYNAK: DEUTSCHE WELLE TÜRKÇE – KIVANÇ EL
