İhracatı artırmak için büyük hayallerle açılan Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) Türk Ticaret Merkezleri’nde (TTM) firmalar umduğunu bulamadı. 5 yıllık devlet desteği sona eren TTM’ler bir bir kapanırken, bazıları vaktinde önce kepenk indirdi.
Dünya’dan Merve Yiğitcan’ın haberine göre, 2018 yılında 4 ülke ve 5 şehirde 12 TTM varken o dönem hedeflenen 35 ülkede daha TTM hayata geçirmekti. Bugün gelinen noktada ise TTM sayısı 2 şehirde 7 noktaya kadar düştü. New York’ta ev tekstili, halı, hazır giyim, deri, iş kontratları TTM’leri devam ederken, Dubai’de de mobilya ve bilişim TTM’leri 5 yıllık kontrat süresi bitene kadar faaliyetlerine devam edecek. New York’ta kontrat süresi 30 Mart’ta bitiyor, Dubai’deki ofislerin kontratlarının da süresi yılsonunda dolacak. Ticaret Bakanlığı, süresi dolan TTM’ler için yeni bir kontrat yapmayacak.
“Niyet iyi kurgu yanlış” eleştirisi
Edinilen bilgiye göre, bazı ihracatçılar, TTM’lerin doğru kurgulanmadığı için istenilen başarıyı elde edemediğini ileri sürerken, salgın sürecinin de TTM’leri gözden düşürdüğünü savunanlar var. Özellikle B2B görüşmelerin çoğunlukla online olarak gerçekleşmesi, TTM’lere ilgiyi düşürdü. TTM’lerin istenilen başarıyı elde edememesinin altında yatan nedenlerden biri de firmaların rakipleriyle aynı ofis ortamında yan yana bulunmayı istememesi olduğu iddia ediliyor. TTM’lerde doğrudan satış yapılmadığı için firmaların bu ofislere en iyi adamlarını göndermediği ya da nitelikli personel istihdam etmediği vurgulanıyor. Bu nedenlerle istenilen verimin alınamadığı dile getiriliyor.
Bakanlık ciddi kaynak ayırdı
Oysa TTM’lere devlet tarafından ciddi bir kaynak ayrılıyordu. Örneğin 2018’de Londra’da açılan Bilişim TTM için kiranın yüzde 75’ine denk gelen aylık 252 bin poundu bakanlık veriyordu. Diğer bir hesaplamayla, ofiste masası olan her şirket başına bakanlık 12 bin poundu öderken, 4 bin poundu da şirketler ödüyordu. Artık bakanlık bu yüklü desteği TTM’ler aracılığıyla değil farklı enstrümanlarla gerçekleştirmek istiyor. Edinilen bilgiye göre, Ticaret Bakanlığı’nın şu an en büyük gündemi ihracat finansmanı. Geçen ay açıklanan ve TBMM gündeminde olan ihracata özel kredi garanti fonu (KGF) çalışmaları hayata geçince Türkiye Tanıtım Grubu kapanacak ve burada biriken fonlar yeni şirkete geçecek.
İlk TTM girişimi Moskova’da olmuştu
Türk Dış Ticaret Merkezleri Projesi fikir olarak 1990’lı yılların ortasına doğru doğmuştu ve ihracatçıların özellikle girilmesi zor pazarlarda doğrudan ve yerinde tanıtımına hizmet verebilecek şekilde kurgulanmıştı. Hong Kong Trade Center modelinin örnek alındığı projede TOBB ve TİM ortak bir şirket kurmuş ve ilk merkez Moskova’da açılmıştı. Her iki ülke hükümetlerinin de desteklediği proje Eximbank tarafından finanse edilecekti. Ancak, finansmanın arzu edilen koşullara uymaması nedeniyle, TOBB ve TİM’in eşit payla ortak oldukları proje kuruluşların koydukları sermaye ile gerçekleştirilememiş ve ortaklık yapısı da buna göre şekil değiştirmişti. TİM tüm hisselerini TOBB’a devretmiş ve çıkmıştı. Geçen sürede Rusya’nın serbest piyasa ekonomisi haline gelmesiyle de merkezin kuruluş amacındaki tanıtıma ve desteğe ihtiyaç kalmayınca TTM kapanmıştı.
Yaprak dökümü 2019’da başladı
Ardından TİM, dönemin Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci’nin de yoğun teşvikleri ve ilgisiyle TTM’leri yeniden kurguladı, kurulan TİM AŞ’nin öncülüğünde 2017 yılında Tahran’da ilk TTM kuruldu. Ardından New York, Chicago, Londra ve Dubai’de yeni TTM’ler devreye girdi.
Ancak 2019 yılında önce Tahran, ardından Chicago’daki TTM’ler süresi dolmadan kapandı. Tahran’ın kapanmasında ülkeye olan ambargoların ticarete olumsuz etkileri neden olarak gösterilirken, Chicago’daki merkezin kapanmasında yine TTM kurgusundaki yetersizlik öne sürülmüştü. 2020 yılında ise pandemi TTM’lere adeta darbe indirdi. Özellikle Londra’daki TTM’ler bundan çok etkilendi ve şehirdeki iki TTM’nin de vaktinden önce kapatılmasına karar verildi.
TOBB kendi TTM’sini Chicago’da açtı
Moskova’daki TTM’nin ardından uzunca bir süre yeni merkez açmayan TOBB, “TOBB Ticaret Merkezleri (TTM) AŞ” şirketi ile Chicago’da bu yılın ocak ayında bir TTM açtı. Bu merkezin TİM’in sisteminden daha farklı olduğu söylenirken, özellikle bir depo alanına sahip olmasının ihracatçılar için önemli avantajlar sağladığı belirtiliyor.
Her pazara özel destek verilmeli
TOBB Hazır Giyim ve Konfeksiyon Sektör Meclis Başkanı Şeref Fayat, TTM’lerde kurgunun baştan yanlış yapıldığını, her ülkenin farklı satın alma dinamikleri olduğunu, buna göre en baştan her ülke ve pazara özel bir strateji yapılması, buna göre teşvik verilmesinin gerekli olduğunu ifade etti. Fayat, bundan sonra yapılması gerekenin firmalara özel teşviklerin her firmaya özel şartlarla verilmesi olduğunu dile getirdi. Akdeniz Tekstil ve Hammaddeleri İhracatçıları Birliği (ATHİB) Başkan Yardımcısı Zeki Kıvanç da, TTM’lerdeki kurgunun yanlış olduğunu, bu nedenle sistemin yürümediğini ifade etti.
