Binlerce esnaf işletmelerini kapatırken kimisi de kapanmamak için tüm gücüyle çabalamaya devam ediyor. Ramazan gelince iftarın değişmez adreslerinden haline gelen ve İstanbul’un en hareketli yerlerinden olan Aksaray’daki kebapçılar çarşısı pandemi kısıtlamaları nedeniyle zor günler geçiriyorlar.
Aksaray’daki ciğer ve kebap salonları oldukça meşhur… Pandemi öncesi iftarlarda buralara gelen insanlar yer bulmakta zorlanıyordu. İşletmeler gelenleri geri çevirmemek için binlerce insana yedek masaları kurar, yedek iskemleler temin ederdi. Gelenler ezan-ı Muhammedi’nin okunmasıyla önce iftarını içecek ve yiyeceklerle açardı. Sonra yemeklerini yerdi. Ardından “Çaylar müesseseden” diyen garsonların sesleri doldururdu sokağı…
Gün boyu karınları aç olduğu için son derece duyarlı ve sinirli birer AKP muhalifini andıran bu insanlar, karınları doyup keyifleri yerine gelince de putlar kadar ülkenin sorunlarına kayıtsız kalırdı. Hesap ödenip komilere bahşiş bırakıldıktan sonra gelenler yavaş yavaş dağılırdı. Fakat o günler artık eski Ramazanlarda kaldı.
Bugünlerde ne o insanlar müşteri olarak var ne de o işletmeler iftar saatinde açık. O semtte bulunan pek çok işletme kapısına kilit vurdu. Bir kısmı ise paket servis yaparak direnmeye çalışıyor. Zor günlerden geçtiğini söyleyen esnaf ise devletin aldığı vergi, SSK primleri ve stopaj bedellerinin bir süreliğine dahi olsa alınmamasını istiyor.
Zor günler geçiren esnaflardan biri de Urfalı Ahmet. Önceden Laleli’de beş yıl kadar çalışan Ahmet, şimdi de Aksaray çarşısında kebap ustası olarak ocak başında… Meslekte 14’üncü yılını geride bırakmış. Hayatının en sakin döneminin bu yılki Ramazan olduğunu söylüyor. Çünkü Aksaray’daki kebapçıların mekanları her zaman dolu olurdu. Gelen müşteriler sürekli ciğer, Adana, Urfa, çöp şiş, karışık kebap isterdi. Komiler, garsonlar hizmet verirken kebap ustası Ahmet gibi ustalar da ocağın başında kebapları pişirirdi. Sabah 11’den gece 01.00’lere kadar yoğun olur ve yerlisi-yabancısı uğrardı buraya…
O günlerde dinlenmek için fırsat kollayan Ahmet Usta şimdilerde ise çalışmak için fırsat arıyor. Çünkü eskiden üç ustanın çalıştığı bu işletmede şu an bir usta çalışıyor. Doğru dürüst talep gelmediği için de gün boyu boş beklediklerini söylüyor.
Dün toplamda 23 dürüm satabilmişler. İnşaat işçilerine 30 civarında da lahmacun götürmüşler. Birkaç porsiyon başka kebap siparişi de gelmiş. Onlar da paket servis. Başka hiçbir satış yapmamış. Oysa eski Ramazanlarda bir saatte 80-100-140 porsiyon yemek isteniyordu. Şimdi buraya gelip oturmak da yasak olduğu için de kimse uğramıyor bile…
Tecrübeli kebap ustasının dediğine göre burada eskiden 23 kişi çalışıyordu. Ancak şu an 12 civarında insan kaldı. Hayat mücadelesini bir yolculuğa, işletmesini bir gemiye benzeten Urfalı usta, sözlerini şöyle bitiriyor:
“Hayatımız zor kardeşim. Herkes kendi gemisini yürütmeye çalışıyor. Bizim gemimiz de burası. Pandemi öncesinde hepimiz bu mekanın içinde güzel yol alıyorduk. Kısmetimiz ile evimize dönüyorduk. Ancak bu korona fırtınası bizi mahvetti. Gemi karaya oturdu. Nasıl hareket edeceğimizi bilmiyoruz. Çünkü deniz kurudu ve demir almak mümkün değil. Eskiden biriktirdiğimiz ne kadar paramız varsa bu 15 ayda yedik. Yani gemideki erzağımızı tükkettik. Öbür yandan gemiyi hareket ettirmek için de arkadaşlarımızı gemiden attık. Eleman çıkarttık. Buna rağmen şu anda Ramazan ayındayız ve paket servisi dışında hiçbir satışımız yok. Paket için de motor mu alalım? Kurye mi alalım? Hangi parayla? Evinde olan insan niye dışarıdan yemek istesin ki? Zaten işletmeler de erkenden kapatmak zorunda… Allah sonumuzu hayır eylesin.”
Eleman çıkartma işi neredeyse bütün işletmelerde var. Aksaray’ın bilinen mekanlarından Urfalı Hacı Usta’da pandemi öncesinde 45 civarında personel çalışıyordu. Ancak Ramazan nedeniyle şu an çalışan sayısı yedi civarında.
Mekanın şefi Hacı Usta’nın aktardığına göre 15 aylık pandemi sürecinde 500 bin civarında bir açıkları oluştu. Hükümetin desteklerinin yetersiz olduğunu aktaran Hacı Usta, gelirlerinin yere düştüğünü belirtip yaşadıklarını şöyle dile getiriyor:
“İftarlar yasak olduğu için sadece paket servisi var. Tayyip baba biraz yardım ediyor. Kısa süreli ödeme var. Yani kısa çalışma ödeneği var. Ama kendimizi döndüremiyoruz. 500 milyar açığımız var. Var olan malı sattık. Bir de çifte standart var. Metrolar tıklım tıklım. AVM’ler kalabalık ama lokanta yasak. Açıkçası biraz daha destek bekliyoruz. Esnafa destek olması lazım. Elektrik desteği, sigorta, KDV, stopaj, dükkân kirası… Epey uzuyor liste… Eskiden Ramazan ayında iğne atsan yere düşmezdi. Şimdi paket servise döndük. Artık farkı sen hesapla.”
Aksaray’ın kafelerinden Horhor Cafe’ye geçiyorum. İşletme sahibi Bekir Bey sözün para etmediğini ve bıçağın kemikten iliklere kadar indiğini belirterek acı çektiklerini söylüyor. Esnafın halinin perişan olduğunu aktaran Bekir Bey, “Esnafın durumu bir senedir herkes yerle bir. Batmışız. Kirada zorlanıyoruz. 100 bin içerdeyiz. Gelir hiç yok. Metro ve metrobüs açık, kafeler kapalı. Biraz aklın bittiği yerdeyiz. Bizde yiyecek olduğu için menemen, tost isteyen oluyor. O da çok nadir. Bak görüyorsun. Hiç müşteri yok. Geçen yıl Ramazan’da kapalıydık. 2 yıl evvel çok iyiydik” diyerek eski günlerin geri gelmesinin çok zor olduğunu haykırıyor.
Horhor Dürüm sahibi Yunus Ala ise insanların böyle giderse hastalıktan ziyade intihardan öleceğini söylüyor. Mekanları desteksiz kapatmanın esnafı çok kötü duruma soktuğunu kaydeden Yunus Ala, şunları anlatıyor:
“Şu an hiçbir gelir yok. Beş gün açık, iki gün kapalıyız. Destek bekliyoruz. Kira, elektrik, SSK-BAĞKUR primleri… hepsi işliyor. Destek yok. İftarda da kapalıyız. Paket servisi de kurtarmıyor. Desteklerini sözde 3 ay uzattılar ama yetmiyor. Kira desteği ile gerçek kiralar arasında fark uçurum kadar. Çünkü burada bir dükkanın kirası 10 bin lira civarında olabiliyorken verilen destek 500-1000 lira arasında değişiyor.
İstanbul’da kiraya verilen destek bin lira. Hangi kafe ya da dükkanın kirası o kadar ki? Üstüne üstlük mekanlara oturmak yasak diyerek kapatıyorlar. Metro, metrobüs dolu ama dükkan ve kafe yasak. Çok saçma. Esnafa destek verip bir ay komple kapatmalı. Desteksiz kapatma çok sıkıntılı oluyor. Böyle devam ederse Allah korusun hastalıktan değil intihardan öleceğiz. Evine çoluk çocuğa ekmek götürmezsen ne olacak.”
Aksaray’ın meşhur yerlerinden biri olan Babo’nun Yeri isimli mekana giriyorum. Buranın çalışanı Mehmet Çelik ise bıçak sırtında olduklarını söylüyor. Birçok personelini izne göndermiş. Ancak onların geçimlerinin şu an zor şartlarda olduğunu vurgulayarak konuşuyor:
“Esnafın durumu iyi görünmüyor. Yapılan destekler yetersiz. Biz şu an zaten baya personel sayısına sahibiz. Çoğu izne çıktı. Onların aldığı destek pek ihtiyaçlarını karşılamıyor. Biz biraz destek istiyoruz. Kiralarını ödemediği için çoğu yer kapandı. Hayat pahalı olunca geçim de zorlaştı. Kalanlar da son çabaları gösteriyorlar. Çok çırpınma var. Bayram sonrası umut bekleyenler var. Önceki Ramazanları arıyoruz. Müşteri memnundu. Çalışan ve işverenler kazanıyordu. Şu anda o günler zor artık. Destek bekliyoruz.”
Şanlıurfa Zarif Ciğer ve Kebap Salonu’nda da sıkıntılar var. Mekanın şefi Abdullah Toprak ise esnafın yıllarca devlete ödemeler yaptığını ama bu süreçte ise devletin bu ödemelerinden vazgeçmesinin esnafa can vereceğini söylüyor. 15 aylık pandemi süresince mekanları altı ay çalışabilmiş. SSK, vergi, stopaj gibi birçok kalemle devlete para ödüyorlar. Ancak devletten toplamda 1500 TL yardım alabiliyor. Geçen aynı kendisine gelen stopaj bedeli 4000 TL civarındaymış. Dükkanda masalar kapalı ve sandalyeler ters çevrilmiş. Yine bu süreçte aldıkları ürünler de zamlanmış.
110 TL’ye aldıkları yağ şu an 250 TL olmuş. 25 elemandan 10 elemanın işten çıkardığını kaydeden Toprak, “Bir ürün değil ki! Tuz, kürdan, peçete her şeye zam geldi. Kolonya, dezenfektan vs… 100 lira iken 300 lira oldu. Devletten isteğimiz ise esnafta olan devlet yükünü kaldırsın. Bunu devletten isteriz. Paket satışıyla bu iş olmaz. Herkes evde yemeğini yapıyor. Bir de bir motor ile kaç yere iftar saati paketi yetiştirebiliriz ki? Kaç kişiye sıcak paket yetişir ki bir motorla? 5 paket sipariş geliyor. Herkes iftarda yanına sıcak istiyor. Nasıl yetişebiliriz ki? Kaç motorcu tutabilirsin? Eskiden 40 masa ile full çalışıyorduk. Şimdi 10 masa var ve ters çevrilmiş. Herkes kapatmak zorunda kaldı” diyerek içinde bulundukları çıkmazı anlatıyor.
Urfalım Ocakbaşı’ndan Adnan Erişmiş ise esnafın durumunun vahim olduğunu söylüyor. Ona göre herkes bu 15 aylık pandemi sürecinde birikimini bitirdi. Şimdi herkes tanıdıklardan borç harç alarak yaşamaya çalışıyor. Tedbirlerin yetersiz olduğunu belirten Erişmiş, “Tedbirler yetersiz ama insanlar artık sıkıldı. Camide, bankada tedbir almak ile bu iş olmaz. Metrobüs tıkış tıkış. Mitingler yapıyor devlet. Yapacak bir şey yok. Devlet yapıyor. Gelirimiz hiç yok. Gider aynı. Herkes bir yıldır elindekini yiyor. Ama o da bitti. Anneden, babadan, komşudan aldı bitti. Şimdi borçla dönüyor. Her tarafta esnaf kapattı. Kapatmak zorunda kaldı. Mal sahipleri 2-3 ay tolerans tanıdı. Sonra artık kiralar can yakmaya başladı. Kira olmasa bile masraflar çok ağır. Hastalık bitse de durum düzelmez. Herkes bitti çünkü para kalmadı kimsede” diyerek ümitsiz olduğunu belirtiyor.
İstanbul’un en hareketli ve bereketli semtlerinden olan Aksaray kebapçılar çarşısında esnafın durumu şimdilik böyle. Ramazan sonrasında ne olacağını ise esnaf merakla bekliyor.
KAYNAK: AHVAL / Maaz İbrahimoğlu
