Kazakistan bugün kripto para madenciliğinde dünyada ikinci sırada ancak yoğun enerji tüketen veri merkezleri, kömürden elektrik üreten santralleri üzerindeki baskıyı artırıyor. Bu da kirliliği ve karbon salımını beraberinde getiriyor.
Moldir Shubayeva, yeni Bitcoin madeninin tozlu şantiyesinde dolaşırken, inşaat mühendisleri ve beden işçileri kalabalığının arasından kolaylıkla seçiliyor.
35 yaşındaki şık giyimli Moldir, devasa sarı renkli güneş gözlüklerinin arasından, nakliye konteynırlarının içinden kıvılcımlar saçan kaynakçıları ve tonlarca çakıl dolgusunu inşaatın temeline boşaltan kamyonu izliyor.
Moldir, Kazakistan’ın yeni nesil kripto girişimcilerinden biri ve Almatı şehrindeki kendisine ait yeni Bitcoin madeninin her detayını denetliyor.
Moldir, erkek egemen bu endüstride önemli bir aktör haline geldi ve madencilik şirketini ülkenin en büyük oyuncularından biri haline getirmesiyle tanındı.
“Hayatımın son dört yılının neredeyse tamamını işte geçirdim ve bazen ofisimde uyuyorum” diyor.
Moldir yaklaşık beş yıl önce Bitcoin ile ilgilenmeye başladı. Daha büyük madenler inşa edip müşterilere kiralamadan önce erkek kardeşiyle birlikte evde kripto para madenciliği yapmaya başladı.
Kazakistan’daki işletmelerinin ve genel olarak endüstrinin, özellikle geçen son bir yılda amansız bir büyüme içinde olduğunu söylüyor:
“Gün, Bitcoin’in ne kadar arttığını görmek için fiyatını kontrol etmemle başlıyor. Fiyatı 50 bin dolara ulaştığı zamanlar gerçekten heyecan vericiydi! Sürekli adrenalin vardı.”
Bitcoin fiyatı oldukça dalgalı. Mart 2020’de fiyatı 5 bin dolar civarındaydı ve sadece bir yılda 65 bin dolara yükseldi.
O zamandan beri değeri önemli ölçüde düştü. Bu yazı yazılırken yaklaşık 35 bin dolardı.
Ancak kripto madenciliği Moldir’i Kazakistan’daki diğerleriyle birlikte büyük bir servete kavuşturdu.
Dijital altın
Kripto para madenciliği Bitcoin, Ethereum ve Litecoin gibi birçok kripto para biriminin temelini oluşturan süreç.
Bu dijital paranın merkezi bir otoritesi veya bankaları yok. Bunun yerine, her ödeme ve transfer, geniş bir gönüllü bilgisayar ağı tarafından kontrol ediliyor.
Hesaplamalar son derece karmaşık, bu nedenle görev çok fazla bilgisayar gücü gerektiriyor.
Teşvik olarak sistem, bu hesaplamalara katkıda bulunan kişileri Bitcoin ile ödüllendiriyor.
Moldir’inki gibi işletmeler sayesinde Kazakistan, Bitcoin madenciliği açısında ABD’den sonra dünyanın en büyük ikinci ülkesi haline geldi. Ülke bugün, Bitcoin’i çalıştıran küresel ağ gücünün yaklaşık yüzde 18’ine katkıda bulunuyor.
Kazakistan’da elektrik enerjisinin bol ve ucuz olması; kripto para dostu hükümet politikaları sayesinde sektör, 2019’da burada konumlanmaya başladı.
2021 yazında da sınır komşusu Çin’de tüm kripto madenciliğine ani ve beklenmedik bir yasak getirilmesiyle büyük bir ivme kazandı.
Ülkeye akın eden şirketler yanlarında on binlerce bilgisayar getirdi.
Kazakistan’ın mevcut Bitcoin madenlerinin kapasitesi yetersiz kaldı ve bu yeni talebi karşılamak için yeni tesislere ihtiyaç duyuldu.
Kazakistan’ın mega madenleri
Almatı’dan 1,3 km seyahat edip izole ve rüzgarlı Ekibastuz şehrine ulaştığınızda endüstrinin ölçeğini anlıyorsunuz.
Burada Enegix şirketi tarafından inşa edilen, yakın zamana kadar dünyanın en büyük kripto madeni olan tesis sizi karşılıyor.
Bu mega madene adım attığınızda ilk fark ettiğiniz şey gürültü oluyor.
Küçük fanları tam hızda dönerken binlerce güçlü bilgisayar vızıldıyor.
Ve bunların biraz ötesinde, devasa soğutma pervaneleri dönerken sürekli düşük perdeli bir vızıltı sesi çıkarıyor.
Tesisin sahibi 34 yaşındaki Yerbolsyn suratında büyük bir gülümsemeyle, “Çalışan makinelerin sesi beni heyecanlandırıyor çünkü bu paranın, dijital paranın sesi.” diyor.
Moldir gibi Yerbolsyn de yıllar önce Bitcoin ile ilgilenmeye başladı ve ilk etapta madenciliğe küçük bir giriş yaptı.
Bir garajda bir avuç bilgisayarla madencilik yapan bir şirketten, bugün 7/24 kripto para madenciliği yapan bir firma haline geldi ve 300 milyon dolarlık ekipmanı barındıran tesisine geçti.
Makinelerin çalışmasını sağlamak için yüz elli kişi istihdam edilmiş durumda. Düzinelerce mühendis ise 15 gün boyunca kurak çöl bölgesinde kalıyor.
19 yaşındaki Almaz Magaz, 12 saatlik vardiyalarda çalışıyor. Ana görevi, makineleri etkilememesi için tozu hangarlardan uzak tutmak. Bir arıza olduğunda onu düzeltmek ve mümkün olan en kısa sürede çalışır duruma getirmek onun elinde.
İlk başta makinelerin ne yaptığı hakkında hiçbir fikri olmadığını şöyle itiraf ediyor:
“Buraya gelmeden önce Bitcoin hakkında bilgim yoktu. Hiç duymamıştım!”
Almaz’ın ve diğer personelin çalışmaları, Almatı’daki kapalı devre kamera görüntülerini toplayan bir ‘banka’ aracılığıyla Yerbolsen tarafından denetleniyor.
Yerbolsen “Kazakistan’ın artık kripto para dünyası için bu kadar önemli olmasından gurur duyuyoruz” diyor ve ekliyor:
“Biz vatanseveriz ve ülkemizin bayrağını daha da yükseltmek istiyoruz!”
Çevresel maliyet
Ancak herkes ülkenin son başarısından gurur duymuyor. Çevre ve yaşam savunucuları madenciliğin kullandığı devasa enerji miktarı nedeniyle kripto para madenciliğini eleştiriyor.
Cambridge Üniversitesi’nin Bitcoin Elektrik Tüketim Endeksi, Bitcoin’in ihtiyaç duyduğı enerji miktarının Ukrayna veya Norveç gibi ülkeleri geride bıraktığını tahmin ediyor.
Bu enerjinin ne kadarının yenilenebilir olduğu bilinmiyor ancak İklim Uzmanı Dana Yermolyonok, Kazakistan’da enerjinin sadece yüzde 2’sinin yenilenebilir kaynaklardan geldiğini söylüyor:
“Burada esas olarak kömür kullanılıyor. Özellikle ısınma ve elektrik üretimi söz konusu olduğunda.”
Dana, ülkenin en büyük kömür havzalarından birine sahip olan Karaganda şehrinde yaşıyor. Kripto madenciliğinin yarattığı zenginliğin sebep olduğu çevresel maliyete değip değmediğinden şüphe ediyor.
Dana “Evimden çıktığım her gün kirliliği görebiliyorum. Kışın rüzgar olmadığında komşumun evini bile göremiyorum. Onlar para kazanırken neden bu havayı solumak zorunda olduğumu anlayamıyorum” diyor.
Enerji tedariği endişesi
Kripto madenciliğinin enerji kıtlığına yol açabileceğine dair endişeler de var.
Hükümet, madenciliğin sadece bir yılda ülke çapında elektrik tüketiminde yüzde 7-8’lik bir artışa katkıda bulunduğunu söylüyor.
Ülkede madenciliğe harcanan elektrik miktarı, artık buradaki büyük bir kasabanın tüm ışıklarını açık tutmak için gereken güce eşdeğer.
Geçen yıl Kasım ayında, artan talebi karşılamak için Rusya’dan ülkeye ekstra elektrik ithal edildi ve arzın en düşük olduğu bölgelerde madencilik kısıtlamaları getirildi. Bu önlemler bazı madencilerin tesislerini kapatmasına ve yer değiştirmeye çalışmasına neden oldu.
Kazakistan’ın Dijital Kalkınma Bakan Yardımcısı Askhat Orazbek, BBC’ye Kazakistan’ın kripto para patlamasının çok hızlı gerçekleştiğini ve kontrol edilmesi gerektiğini anlattı:
“Madenciler tarafından tüketilen elektriğin hacmiyle ilgili sorular var. 2019’da enerji fazlamız olduğunu söylüyorduk ama artık bu geçerli değil. Kazakistan’da elektrik sonsuz değil, bu yüzden madencilik faaliyetlerinin bir bölümünü durduracağız.”
Orazbek hükümeti Ocak 2022’de madencilik endüstrisini, tükettiği elektrik üzerinden daha fazla vergilendiren bir sistem getirdi. Sağlanan ek gelirin daha temiz enerji üretimi için kullanılabileceğini umuyorlar.
Orazbek, “Bugün Kazakistan’da madencilik gerçekten genel olarak kirli olarak adlandırılan enerjiyi tüketiyor. Bu yüzden kripto madencileri için belirli bir kota getirileceğini söylüyoruz… Ve daha fazla gelişme ancak yeşil bir enerji altyapısı inşa edildiğinde mümkün olacak” dedi.
Bununla birlikte, Çin ve Kosova gibi bazı ülkelerin ve potansiyel olarak Rusya’nın aksine, Kazakistan madencilik endüstrisini sürdürmeye kararlı görünüyor.
Orazbek “Aslında bu bir tür teknolojik devrim” dedi ve ekledi:
“Amacımız bu anı kaçırmamak ve dünyadaki bu kripto para devriminin katılımcıları arasında yer almak.”
Kazakistan, akaryakıt fiyatlarındaki ani artışın ardından bu ayın başlarında patlak veren şiddetli protestolardan yeni yeni kurtuluyor.
Portestoların kripto para madenciliğiyle doğrudan bir bağlantısı yoktu, ancak olaylar iki önemli noktayı gösterdi.
İlk olarak, enerji kaynakları tehdit edildiğinde ne olabileceğini; ikincisi, Kazakistan’ın kripto para dünyası için ne kadar önemli hale geldiğini.
Kazak hükümeti interneti beş gün boyunca kestiğinde, küresel Bitcoin ağı önemli ölçüde yavaşladı ve Bitcoin’in fiyatı düştü.
Bu yeni ortaya çıkan yeni endüstriyle başa çıkmaya çalışan hükümet için riskler oldukça yüksek.
KAYNAK: BBC TÜRKÇE
