Antalya Tarım Konseyi (ATAK), domates ihracatına getirilen yasağın üreticiden ihracatçıya kadar sektörde yaratacağı hasarın boyutunu aktarmak üzere 11 maddelik bildiri niteliğinde bir rapor hazırladı.
Domates ihracat yasağının sektöre 11 olumsuz etkisinin sıralandığı çalışma, Tarım ve Orman Bakanlığı Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğüne gönderildi.
Raporda, domates ihracatına ilişkin yasaklama kararının başta Antalya olmak üzere tüm ilgili kentlerin ekonomilerinde, sosyal ve toplumsal refahlarında hayati derecede olumsuz etkilere neden olacağını bildirdi.
Raporda, “Antalya ekonomisi, sosyal ve toplumsal refahı bakımından domates ürününün doğrudan etkilediği alan yaklaşık 150 bin dönümdür. Bu alanda üretim yapan çiftçi ve aile fertleri sayısı ortalama 200 bin kişidir. Yanında istihdam edilenlerle birlikte yaklaşık 400 bin kişi doğrudan ve hayati ölçüde olumsuz etkilenmiştir. Domates ihracat yasağı ile dolaylı olumsuz etkilenen insanlar, ürünler ve ilgili sektörlerle birlikte düşünüldüğünde kentimiz nüfusunun ve ekonomisinin yaklaşık üçte biri sarsıntı içerisindedir. Domates ürününün en yüksek hasada geldiği ve üretimin bollaştığı bu dönemde getirilen ihracat yasağı, tüm sezonu zararla kapatmaya mal olacak ve gelecek sezon için de insanları hazırlık yapamaz hale getirecektir” denildi.
ATAK, söz konusu sonuç ile karşılaşmamak için birincil ve doğrudan etkileri yok etmek için 11 maddede öneri ve taleplerini sıralayarak, Bakanlıktan çok ivedi biçimde cevap bulunmasını beklediklerini bildirdi.
ATAK, domates ihracat yasağı kararının birincil ve doğrudan etkilerini şöyle sıraladı:
1 – Domatesteki ihracat yasağı, iç piyasadaki fiyat istikrarını sağlamaya etkili değildir
Çünkü örtüaltı üretiminin yüzde 8’i civarında ihracatı olan domatesin yeterlilik oranı yüzde 117’dir. Teknik olarak toplam domates ihracatı 2 milyon 200 bin ton olana kadar iç piyasa fiyatları üzerinde anlamlı bir etkisi olamaz. Mevcut ihracat 500 bin ton civarındadır.
2- Bu karar; üreticiye ve çiftçiye tahminlerin çok üzerinde kayıplar yaşatacaktır
Çünkü toplam örtüaltı sebze üretiminin ortalama yüzde 65’i domatestir ve sektörün lokomotif ürünüdür. Bu yıl tek ekim yoğunluğu çok yüksektir. Tek ekimin en yüksek üretim dönemi Mart-Mayıs arasıdır. Bu dönemde getirilen yasak, üreticilerin sezonu büyük bir zararla kapatmasına sebep olacaktır.
3- Yaş sebze ve domates üreticisi sezonluk ortalama maliyetini önemli ölçüde ihracatla karşılar
Tarımsal üreticiler ve özellikle sebze üreticileri maliyetlerine göre fiyat oluşturamaz. Tamamen arz-talep dengesine göre fiyat piyasada oluşur. Üretici ve çiftçi yüksek sezonda iç piyasada maliyetlerinin çok altında ürün satmak zorunda kalır ve maliyetlerini büyük ölçüde ihracat ile kurtarır. Bu rahatlamanın yok edilmesi, çiftçiyi ve üreticiyi yıkıma götürür.
4- Üreticiler ve çiftçiler gübre başta olmak üzere girdi kullanımını kısmak zorunda kalacaktır
Maliyetlerini kurtaramayan çiftçiler, girdi kullanımını kısacak bu da kalite ve verim kayıplarına sebep olacaktır. Takip eden sezonda arz azalışı ile fiyatların rekor düzeyde artma riski doğacaktır.
5- Örtüaltı üretimdeki ciddi ve kayıtlı sürekli istihdam için risk oluşacaktır
Sektördeki istihdam, ortalamanın çok üzerinde kayıtlıdır. İhracat yasağı ile maliyetlerini karşılamada çaresiz kalan çiftçiler ve üreticiler kapasite azaltımına gitmek zorunda kalabileceklerdir.
6- Üreticinin sera ve benzeri arazi kira bedelleri ödenemez hale gelecektir
Üretimde kullanılan sera ve benzeri arazilerin ortalama yüzde 25’i kiralama durumundadır. Kira bedellerinin ödenmesinde ihracatın önemli bir katkısı vardır. İhracat yasağı ile bu katkıdan mahrum kalan üretici, çiftçi kesim kira bedellerini ödeyemez duruma gelecektir.
7- Domates tohumluk ve fide üretimi de bu yasak kararından olumsuz etkilenecektir
Domates başta olmak üzere sebze tohumluk ve fide üretim kapasitesi ciddi bir talep daralması ile karşı karşıya kalacak ve bu sektörde de atıl kapasite yaşanacaktır.
8- İhracatçı, uzun süre ve enerji harcayarak oluşturduğu pazarı kaybedecektir
Taahhütlerini ve anlaşmalarını yerine getiremeyen ihracatçı zorlanarak oluşturduğu pazarı kaybedecek ve rakiplerine kaptıracaktır. Ciddi bir itibar kaybına uğrayacaktır. Pazara tekrar girişi çok zor olacaktır. Mevcut rakiplerin yanı sıra Fas, Tunus ve Cezayir gibi ülkeleri yeni ve kalıcı rakipler olarak karşımıza çıkaracağız.
9- Domates ihracatı çok büyük ölçüde karma ihracattır
İhracat araçları sadece domates ile değil sebze ve meyve karması ile talep doğrultusunda donatılmaktadır. Sebze ihracat karmasının ortalama yarısı domatesten oluşmakta ve diğer sebze ürünleri, domates ile birlikte ihraç edilmektedir. Yani domates yoksa sebze de ihraç edilememektedir. Dolayısıyla domates ihracat yasağı, tüm sebze ihracatını da zorlayacak hatta bitirecektir.
10- Sebze meyve ihracatının tedarik zinciri birden fazla yerinden kırılacaktır.
Sadece pazar bakımından değil lojistikten işlemeye tüm zincir bu yasaktan ciddi zarar görecektir. Zincir kapsamındaki tüm tedarik ve girdi kalemleri ile işleme faaliyetleri de bu yasaktan doğrudan olumsuz etkilenecektir.
11- Bu karar esnetilmeye uygun değildir.
Yasaklama ya da kısıtlama sektörün tümü üzerinde aynı ciddi olumsuz etkiyi gösterecektir.
ATAK’ın tespit raporunda, mevcut duruma yönelik çözüm önerileri ve taleplere şu şekilde yer verildi: “Burada birincil ve doğrudan olumsuzluklar olarak özetlenen konular, sektör için hayati ve acil önemdedir. Sektörümüz, sezonun en yüksek üretim dönemine girmiş bulunmaktadır. Dolayısıyla domatesle ilgili mevcut ihracat yasağı ile ilgili kararın çok acil ve hızlı bir aksiyonla iptal edilmesi, sektörümüzün bugünü ve geleceği için hayati önem taşımaktadır. Talebimiz; domates ihracat yasağı kararının gün içerisinde iptal edilmesidir.”
KAYNAK: BLOOMBERG HT – İRFAN DONAT
