Gabon’daki yönetime el koyma girişimi, başarılı olması halinde, 2020’den bu yana Batı ve Orta Afrika coğrafyasında yaşanan sekizinci darbe olacak.
“Darbe kuşağı” olarak anılmaktan kurtulmaya çalışan Batı ve Orta Afrika coğrafyasında son dönemde artan güvensizlik ve yolsuzluk askeri yönetimlere kapı aralıyor.
Orta Afrika ülkesi Gabon’da bugün sabaha karşı üst düzey subaylar, üçüncü dönem göreve seçildiğini açıklayan devlet başkanı Ali Bongo’yu devirerek yönetime el koyduklarını duyurdu.
Daha önce beş Batı ve Orta Afrika ülkesinde benzer girişimler sonucu yönetim değişti ve henüz demokratik sürece geri dönüş gerçekleşmedi. Gabon’daki girişimin başarılı olması halinde, 2020’den bu yana bölgede yaşanan sekizinci darbe olacak.
Son bir yılda hangi Afrika ülkelerinde darbe oldu, nasıl sonuçlandı, geçiş süreci ne noktada?
1-Mali
Mali’de silahlı kuvvetlere mensup bir grup albay, Asimi Goita’nın liderliğinde ilk kez 2020 ağustosunda iktidarı ele geçirerek Cumhurbaşkanı İbrahim Boubacar Keita’yı istifaya zorladı, parlamento ve hükümeti feshetti. Darbeyi gerçekleştiren Halkın Kurtuluşu Ulusal Konseyi’nin (CNSP) lideri Assimi Goita cumhurbaşkanı ilan edildi.
Darbeyi, kötüleşen güvenlik sorunları, seçimlerin tartışmalı hale gelmesi ve yolsuzluk iddiaları üzerine düzenlenen hükümet karşıtı protestolar izledi. Batı Afrikalı komşularının baskısı altında kalan cunta yönetimi çekilerek ülke idaresini sivillerin liderliğinde Geçiş Konseyi adındaki geçici bir yönetime bırakmayı ve bu yönetimin demokratik sürece geçiş için Şubat 2022’deki seçimlere kadar yönetimde kalmasını kabul etti.
Ancak kısa zamanda geçiş hükümetiyle anlaşmazlığa düşen cunta, Geçiş Konseyi Başkanı Bah Ndaw ve Başbakan Moctar Ouane’nin de aralarında bulunduğu çok sayıda üst düzey yetkiliyi gözaltına alarak Mayıs 2021’de ikinci bir darbe yaptı. Albay Assimi Goita yeniden cumhurbaşkanı oldu.
Goita yönetimi, demokratik sürecin ilerlemesi için vadedilen seçimleri düzenlemeyi ağırdan aldı ve seçimleri beş yıla kadar ertelediğini duyurdu.
Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS), askeri yöneticilerin iki yıllık bir demokrasiye geçiş süreci önermesi ve yeni bir seçim yasası yayınlamasının ardından Mali’ye yönelik yaptırımların bir kısmını kaldırdı. Ülkenin anayasal yönetime dönmesi için Şubat 2024’te bir başkanlık seçimi düzenlemesi planlanıyor.
2- Çad
30 yıl süreyle cumhurbaşkanlığı koltuğunda oturan İdris Debi Nisan 2021’de ülkenin kuzeyinde isyancılarla savaşan askeri birlikleri ziyaret ettiği sırada çıkan çatışmada hayatını kaybetti. Ölümünün ardından Çad ordusu yönetimi ele geçirdi.
Çad yasalarına göre meclis başkanının öldürülen cumhurbaşkanının yerine geçmesi gerekiyordu ancak askeri konsey devreye girdi ve istikrarı sağlamak adına parlamentoyu feshetti.
Debi’nin oğlu General Muhammed İdris Debi geçici konsey kurarak cumhurbaşkanı oldu ve 18 aylık geçiş süreci sonundaki seçimlere kadar ülkeyi yönetmekle görevlendirildi.
İktidarın anayasaya aykırı olarak devredilmesi başkent N’Djamena’da ayaklanmalara yol açtı ve bu ayaklanmalar ordu tarafından bastırıldı.
3- Gine
Gine’de özel kuvvetler komutanı Albay Mamady Doumbouya fakirlik ve yolsuzluğu gerekçe göstererek eylül 2021’de Cumhurbaşkanı Alpha Conde’ye karşı darbe yaptı.
Doumbouya geçici yönetimin başına geçerek üç yıl içinde demokratik seçim sözü verdi.
Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) zaman çizelgesini reddetti ve cunta üyeleri ile yakınlarına banka hesaplarının dondurulması da dahil olmak üzere yaptırımlar uyguladı.
Askeri rejim daha sonra 24 aylık geçiş sürecini Ocak 2023’te başlatmayı teklif etti, ancak muhalefet partileri anayasal yönetime geri dönmek için kurumları ve bir yol haritasını uygulamaya koymak için çok az şey yaptığını söylüyor.
4- Burkina Fas
Burkina Faso’da Ocak 2022’de İslamcı militanlara karşı mücadelede başarısız olduğu gerekçesiyle Cumhurbaşkanı Roch Christian Kabore’nin askeri tesislerde bir grup asker tarafından alıkonulduğu bildirildi.
Bu gelişmeyle başlayan askeri hareketlilik sonucu kendilerine “Kurtuluş ve İyileşme için Yurtsever Hareket” (MPSR) adını veren grup anayasanın askıya alındığını, hükümetin ve meclisin feshedildiğini ve sokağa çıkma yasağı ilan edildiğini duyurdu.
Grubun lideri olduğu belirtilen Yarbay Paul-Henri Sandaogo Damiba geçiş dönemi süresince devlet başkanı ilan edildi ve koşullar düzelince anayasal düzene geri dönme sözü verdi, ancak saldırılar daha da kötüleşerek silahlı kuvvetlerin moralini bozdu ve bu da Eylül 2022’de mevcut cunta lideri Yüzbaşı İbrahim Traore’nin iktidarı ele geçirdiği ikinci bir darbeye yol açtı.
5- Nijer
Temmuz 2023’te Nijer’in başkanlık muhafızları üyeleri Devlet Başkanı Muhamed Bazum’u sarayında gözaltına aldı ve ulusal televizyona çıkarak “kötüleşen güvenlik durumu ve kötü yönetime” son vermek için iktidarı ele geçirdiklerini söyledi.
Günler sonra cunta, başkanlık muhafızlarının başı Abdurrahman Tchiani’yi yeni devlet başkanı ilan etti. Tchiani üç yıl içinde iktidarı devretme sözü verdi.
El Kaide ve İslam Devleti ile bağlantılı grupların isyanlarını kontrol altına almaya çalışan Batılı güçlerin kilit bir müttefiki olan Nijer’deki darbe, bölgenin güvenliğine ilişkin endişeleri arttırdı.
Gine Bissau’da darbe girişimi başarısız oldu
Batı Afrika ülkesi Gine Bissau, 2022 yılının ilk aylarında darbe girişimiyle sarsıldı. Başkent Bissau’da duyulan silah sesleri ve ardından şehir merkezinin ve resmi kurumların askerlerce kordon altına alınması ülkede darbe olduğuna dair endişe yarattı.
Olay “darbe girişimi” olarak nitelendirildi, askerler tarafından alıkonulduğu iddia edilen Gine Bissau Cumhurbaşkanı Umaro Sissoco Embalo ise iyi olduğunu ve hükümetin durumu kontrol altına aldığını duyurdu.
