Kamboçya’da Kızıl Kmerlerin yönetimde olduğu 1970’lerin ikinci yarısında yaşanan kanlı dönemi incelemek üzere kurulan özel mahkeme sonuçlandı; rejimin hayatta kalan son liderinin soykırım ve insanlığa karşı suçlardan 2018’de aldığı mahkumiyet kararı onaylandı.
Khieu Samphan, Kamboçyalı ve uluslararası yargıç ve avukatlardan oluşan karma mahkeme tarafından yargılanan Kızıl Kmer liderlerinden oluşan küçük grupta yer alıyordu.
1975-79 yılları arasında iktidarda olan Kızıl Kmer yönetimi iki milyona yakın Kamboçyalının ölümünden sorumlu tutuluyor.
Mahkemenin son duruşması ile bu yönetimin liderlerinin adalet önüne çıkarılmasına yönelik resmi uluslararası girişim de sona ermiş oldu.
Birleşmiş Milletler tarafından desteklenen mahkeme sonunda sadece üç kişi mahkum edildi. Kurulması on yıl süren ve 13 yıl boyunca duruşmaları devam eden mahkemenin maliyeti 300 milyon doları aştı.
Mahkeme 2018’de, o sırada 87 yaşında olan ve Kızıl Kmer yönetiminin devlet başkanı olan Khieu Samphan ile 92 yaşındaki Nuon Chea’yı soykırımdan suçlu bulmuştu. Bu iki isim daha önce insanlığa karşı suçlardan müebbet hapse mahkum edilmişlerdi.
Kızıl Kmerlerin lideri Pol Pot’un yardımcısı olan ve 2007’de tutuklanan Chea 2019’da cezaevinde öldü.
2010’da mahkum edilen ilk sanık, Yoldaş Duch olarak bilinen ve başkent Phnom Penh’de 20.000 tutukludan sadece 12’sinin hayatta kaldığı Tuol Sleng işkence merkezini yöneten kişiydi ve 2020’de öldü.
Diğer sanıklardan, Kızıl Kmerlerin Dışişleri Bakanı Ieng Sary ve eşi Ieng Thirith, davaları sonuçlanamadan öldüler; Ieng Thirith’e demans teşhisi konulunca davası durdurulmuştu.
Kızıl Kmer lideri Pol Pot 1998’de öldü.
‘Yaraları deşme riski’
Mahkemedeki uluslararası savcılar diğer Kızıl Kmer yetkililerine karşı da dava açmak istemiş ancak Kamboçyalı yargıçlar tarafından engellenmişlerdi.
1977’de Vietnam’a iltica edene kadar kendisi de eski bir Kızıl Kmer askeri görevlisi olan Kamboçya Başbakanı Hun Sen, Kızıl Kmerlerin üst düzey liderlerinden daha fazlasının peşine düşmenin Kamboçya toplumundaki yaraları deşme riski taşıdığını söyledi. Hun, ülkedeki pek çok insanın ya hareketle işbirliği yaptığını ya da hareketin kurbanı olduğunu savundu.
Bazıları Hun’un, savcılara daha geniş bir yetki verilmesi halinde bazı siyasi müttefiklerinin kendilerini sanık sandalyesinde bulabileceğinden korktuğuna inanıyordu.
İyimserlikten doğan mahkeme
Kızıl Kmerlerin yargılandığı mahkeme, 1990’ların sonunda uluslararası ilişkilerde benzersiz iyimserlik havasının estiği dönemde çıktı.
Soğuk Savaş’ın sona ermesi Kamboçya gibi bir ülkede adalet arayışını ilk kez mümkün kıldı.
Kamboçya, Soğuk Savaş sonrası ilk büyük uluslararası müdahaleydi ve bu tür operasyonların hem çatışmaları sona erdirebileceği hem de tarihsel mağduriyetleri giderebileceği umuluyordu.
Bu, eski Yugoslavya ve Ruanda için özel mahkemelerin ve Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin kurulduğu dönemdi.
Ancak Kamboçya hükümetinin yargılamada oy hakkına sahip olmakta ısrar etmesi gibi siyasi hesaplar mahkemenin kuruluşunu yıllarca geciktirdi.
Umut ve karamsarlık
Kızıl Kmerler döneminden hayatta kalanlar mahkeme hakkında karışık duygulara sahip.
Kızıl Kmerler tarafından işlenen suçların dökümünü tutmak için Kamboçya Dokümantasyon Merkezi’ni kuran Youk Chhang, mahkemenin Kamboçya ve dünyanın geri kalanı için değerli bir hizmette bulunduğuna inanıyor.
“Bu, yaşananları hatırlatan bir kilometre taşı ve genç nesillere daha iyimser bir gelecek sunmak için buna ihtiyacımız var” dedi.
“Bunun başka faydaları da oldu. Şimdiye kadar 30.000’den fazla mağdurla yaşadıkları hakkında konuştuk ve çoğu mahkeme sürecinin kendileri için anlamlı olduğunu söyledi.”
Ancak babası Kızıl Kmerler tarafından öldürülen ve 1980’lerdeki iç savaş sırasında mülteci olarak Tayland’a kaçan Kamboçya’da tanınmış bir insan hakları savunucusu olan Ou Virak, mahkemenin kalıcı bir etkisi olacağına ikna değil:
“Beklentilerimiz düşüktü. Mahkemenin kurulma şeklinin siyasi niteliğinin farkındaydık. Ve insan hakları meseleleriyle ilgilenen hepimiz bir mahkemenin kurulmuş olmasını ve hesap verebilirliği önemsiyoruz.”
“Bunun tarihi gerçekleri ortaya koyacağını ve yaşananlara ilişkin ortak bir anlayış getireceğini umuyorduk. Ama mahkemeden gelen belgeler bize sadece zaten bildiklerimizi anlattı.”
“Kızıl Kmerler dönemini yaşamış ve bu konuda nasıl konuşacaklarını bilmeyen yaşlı kuşak ile ebeveynlerinin ve büyükanne ve büyükbabalarının başına gelenleri çok az bilen ve önemseyen genç kuşak arasında hala derin bir boşluk, bir sessizlik var.”
KAYNAK: BBC TÜRKÇE
