Hindistan’ın başkenti Yeni Delhi’de yetkililerin şehri bir haftadan daha uzun süre ele geçiren zehirli sise cevaben özel araçların yarısının sokağa çıkmasını etkili bir şekilde yasaklamasıyla birlikte trafik pazartesi günü olağan dışı biçimde sakin işledi.
Yeni Delhi Eyaleti Başbakanı Arvind Kejriwal, araçların, plakalarının son hanesindeki rakama göre iki günde bir trafiğe çıkmasına izin verdiği için “tek-çift” kuralı olarak da bilinen tedbirin 1,5 milyon kadar taşıtı sokaklardan çekeceğini ve uygulamanın 15 Kasım’a kadar yürürlükte olacağını söyledi.
Benzer hamlelerin 2016 ve 2017’de hava kirliliğinin genel seviyelerinde görünüşe bakılırsa çok az etki yaratmasının ardından bu tür bir projenin faydaları uzun zamandır tartışılıyordu.
Fakat görüş mesafesindeki düşüş ve hava kalitesi endekslerinin kış döneminin en kötü rakamlarını kaydettiği pazar günkü dehşet verici koşulların ardından alınan tedbir yine de halk nezdinde geniş çapta kabul gördü.
Pazartesi sabahı işe giden yolcular Yeni Delhi’nin yeraltı demiryolu ağı metronun, yolcu sayısında beklenen artışla baş edebilmek için eklenen 61 ilave trene rağmen normalden daha yoğun olduğunu söyledi.
Merkezi Connaught Place gibi yoğun ticaret merkezlerindeki ofis çalışanları da Uber ve Ola’nın ikisinin de “tek-çift” fırsatı sırasında fiyatlarda artış uygulamamaya karar vermesine rağmen taksi bulmada zorluk çektiklerini anlattı.
Yeni kuralın bazı istisnaları var: Taksiler, triportörler ve kendi araçlarını kullanan kadınların yanı sıra fiziksel engelliler ve sözde “VIP” kişiler de tedbirden muaf. Ama The Independent’ın ana yollarda sadece çift rakamlı araçların olduğunu gösteren incelemesinin işaret ettiği üzere kurala uyma oranları yüksekti.
Okullar kirliliğin neden olduğu acil durum sebebiyle pazartesi günü tatil edildiği ve aksi söylenmediği sürece salı gününe kadar da açılmayacağı için ulaşım ağındaki baskı hafifletilmişti.
Bununla birlikte Başbakan Kejriwal, “neredeyse yüzde 100 uyum kaydedildiğini” bildirerek hamlenin başarılı olduğunu açıkladı. Yetkililer birkaç haftadır projeye dair farkındalığı artırıyordu ve kuralı ihlal etmenin cezasını ikiye katlayarak 4 bin rupiye (yaklaşık 324 TL) çıkarmıştı.
Twitter’da yaptığı paylaşımda işe kabineden iki meslektaşıyla birlikte araç paylaşarak gittiğini yazan Kejriwal, “Araba paylaşın. Bu arkadaşlıklar kurup ilişkileri güçlendirdiği kadar benzin tasarrufunda bulunmanızı sağlayacak ve kirliliği de azaltacaktır” dedi. Hindistan’da yayın yapan NDTV’ye göre bir başka bakansa işe bisikletle gitti.
Kejriwal’in “gaz odası” diye tabir ettiği Yeni Delhi’nin zehirli kış sisi; komşu eyaletlerde tarımsal atıkların yakılması, endüstriyel işlemlerden kaynaklanan emisyonlar ve inşaat projelerinden çıkan toz gibi farklı faktörlerin karışımının sebep olmasıyla birlikte her yıl gerçekleşen bir gelenek haline geldi.
Hindu ışık festivali Diwali için atılan milyonlarca havai fişek ilave bir artışa neden olurken, soğuk hava ve statik hava şartları da kirli hava kütlesini günlerce yerinde tuttu.
Gerek bilim insanları gerekse çevre aktivistleri, merkezi hükümeti ve eyalet yetkililerini uzun süredir beklenen sis oluşumunu önlemek için ilk etapta daha fazlasını yapmaya çağırıyor ve “tek-çift” projesinin de daha yeni yürürlüğe konması konusunda da eleştirel bir tutum sergiliyordu.
Şehir yetkilileri de geçen hafta yaptıkları uygulamada, planlanmış 5 milyon ücretsiz kirlilik karşıtı maskeyi okula giden çocuklara dağıtmaya başlamıştı, yani birçok yetkilinin tatilde olduğu ve krizin başladığı Diwali festivalinden birkaç gün sonra.
Hava kirliliğiyle mücadeleye yönelik uluslararası yardım kuruluşu Temiz Hava Fonu’ndan (Clean Air Fund) Reecha Upadhyay, “Halk öfkelenmeye başladığı için ve toplumsal hareketlenme yüzünden şimdi harekete geçildi” dedi.
The Independent’a yaptığı açıklamada Upadhyay, “Ama kirliliğin bu dönemlerde yükseleceğini bilip tahmin ederken sorunun tam ortasındayken bir şeyler yapmak yerine birkaç hafta öncesinden dahi önlemi koordine etmek için daha fazla çaba gösterilebilirdi” dedi.
Yeni Delhi hükümeti, sisin müsebbibi olarak komşu eyaletlerde ekinlerin yakılmasını gösteriyor ve verdikleri mesaj da Yeni Delhililerin zehirli havadan “çiftçilerden gelen hediyemiz” diye bahsettiği düşünülürse akıllarda yer ediyor görünüyor.
Şehrin sakinlerinden Ajay Jasra, “Bu tek-çift projesinin işe yarayacağını düşünmüyorum. Kirliliğe katkıda bulunan çoğunlukla Pencap ve Haryana eyaletlerindeki anız yakımı ve endüstriyel kirlilik de epey yüksek” diye konuştu.
Pencap Başbakanı Amarinder Singh hafta sonu Başbakan Narendra Modi’ye yaptığı yazılı çağrıda kendisinden krize müdahale etmesini istemiş ve bölgedeki çeşitli hükümetleri harekete geçme yükümlülüğünden kaçmak için “suçlama oyunu” oynamakla eleştirmişti.
Singh, “Acı gerçek şu ki hepimiz suçu rahatlıkla başkasının üzerine atarken Yeni Delhi halkı işkence gibi bir sefaletin altında sendeliyor ve ülke tarihinin, muhtemelen dünya tarihinin, en kötü sağlık felaketlerinden biriyle karşı karşıya bulunuyor” diye yazmıştı.
Başkentteki hava kirliliği krizi şüphesiz Hindistan’ın uluslararası düzeyde imajına da zarar verirken, kirli hava pazar günü Yeni Delhi’de Hindistan ve Bangladeş arasındaki T20 maçlarının açılışını da kelimenin tam anlamıyla gölgede bıraktı.
Dahası hep alıntılanan Dünya Sağlık Örgütü (WHO) rakamları, Modi’nin çevre konularında algılanan başarılarından dolayı kazandığı övgülere rağmen Hindistan’ın dünyanın en kirli 20 şehrinden 15’ine ev sahipliği yaptığını gösteriyor.
Tüm gözler başbakana çevrilmişken Modi’nin ofisiyse, Yüksek Mahkeme’nin görevlendirdiği bir heyetin geçen hafta başkentte kamu sağlığı acil durumu ilan etmiş olmasına rağmen kirlilik konusunda hala güçlü bir duruş sergilemedi.
Başbakanlık ofisi pazar günü sis konusunda acil bir gözden geçirme toplantısı çağrısı yaptı ve toplantının ardından kabine bakanı Rajiv Gauba’nın durumu “takip etmesine” karar verildi.
KAYNAK: INDEPENDENT TÜRKÇE – İREM ORAL
