Eskişehir kamuoyunun dikkati bir süredir Alpu Ovası’na yapılması planlanan kömürlü termik santral projesine çevrilmiş durumda. Bölgedeki ocaklardan çıkarılacak kömür kullanılarak elektrik üretmesi planlanan termik santral projesinin önemli bir tarım alanı olan Alpu Ovası’ndaki üretimi etkileyeceği, kentte su ve hava kirliliği yaratacağı gerekçeleriyle Eskişehirli yurttaşlar daha şimdiden pek çok eylem yaptı.
diken’den Doğu Eroğlu’un haberine göre; Eskişehir yerel basını ve ulusal yayın organlarında çıkan bazı haberlere göre, bu tepkiler Alpu Termik Santralı projesinin özelleştirilme ihalesinin ertelenmesine yol açtı. Başbakanlık Özelleştirme İdaresinin internet sitesinde de, ihale için son teklif tarihi 26 Nisan 2018 olarak değiştirildi ancak bu gelişmenin Eskişehirlileri sevindirdiği gün termik santralın Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) süreci sonlandı bile. Böylelikle Alpu Termik Santralı projesi için 11 Eylül 2017’de başlatılan ÇED süreci 177 günde tamamlandı ve santral projesi hakkında ‘ÇED Olumlu’kararı verildi. Alpu Termik Santralı projesi hakkında verilen ÇED Olumlu Kararı, 6 Mart 2018 itibarıyla Çevre ve Şehircilik Bakanlığı internet sitesinde de yer aldı. Bundan sonra ‘ÇED Olumlu’ kararı hakkındaki hukuki süreç başlayacak.
‘ÇED Olumlu daha erken mi bekleniyordu?’
Eskişehir’deki Alpu Termik Santralı projesi, Türkiye’de şirketlerin gerçekleştirdiği geleneksel enerji yatırımlarına pek benzemiyor. Alpu Termik Santralı projesi, geçmişte Türkiye’deki en büyük termik santralları işleten ancak 2013 sonrası dönemdeki özelleştirmelerde bu santralların büyük çoğunu elden çıkaran EÜAŞ, yani bir kamu kuruluşu olan Elektrik Üretim A.Ş. tarafından yürütülüyor. EÜAŞ tarafından hazırlanan projenin, ÇED sürecine ilişkin bürokrasi bittikten sonra özel şirketlere ihale yoluyla devredilmesi planlanıyordu. Ancak Eskişehir’de İl Toprak Koruma Kurulunun ilk toplantısında santral proje sahası içinde kalan toprakları tarım arazilerinin tarım dışı kullanımı için yeterli oy sağlanamadı. Yönetmelik değişikliği sonrasında gerçekleştirilen ikinci toplantıda İl Toprak Koruma Kurulu, santral proje sahası içindeki arazilerin tarım dışı kullanımına onay verdi. Eskişehirli yerel yöneticilere göre, İl Toprak Koruma Kurulundan kaynaklı yaklaşık bir aylık gecikme, ‘ÇED Olumlu’kararının çıkmasını da geciktirdi; dolayısıyla ihale tarihi de ertelenmek zorunda kaldı.
Saha çalışmasız ÇED Raporu
177 günde biten ÇED süreci, projenin bölgeye yapacağı etkiye ilişkin ÇED Raporu kapsamında gerçekleştirilen incelemeler hakkında da soru işaretleri yaratıyor. ÇED Raporunda bölgedeki meteorolojik ve iklimsel özellikler, bölgedeki tarım ve orman alanları ile su kaynaklarının yapısı, göl ve akarsulardaki canlı türlerinin yaşamlarının incelendiği ve projenin etkilerinin bu incelemelere göre hesaplandığı iddia ediliyor. Ancak tüm bu incelemeler yalnızca 98 günlük sürede gerçekleştirildi.
Alpu Termik Santralı projesinin ÇED süreci resmi olarak 11 Eylül 2017’de başlamış olsa da, ÇED Raporunda ele alınması gerekenleri belirleyen “ÇED Raporu Özel Formatı” belgesi Bakanlık tarafından EÜAŞ’a, 19 Ekim 2017’de teslim edildi. Özel Formatın sunulmasının ardından başlayan hazırlıkların ardından ÇED Raporu 25 Ocak 2018’de Çevre ve Şehircilik Bakanlığına sunuldu. Bir başka deyişle termik santralın bölgeye yapabileceği etkiler yalnızca 98 günde incelenmiş oldu. Dolayısıyla meteorolojik ve iklimsel özellikler, tarım ve orman alanları ile su kaynaklarına yapacağı etkiler için sahada araştırma yapacak vakit yoktu. Böylelikle termik santralın olası etkileri, yıl içinde bölgedeki ekolojik döngü incelenmeden ölçüldü.
Daha önceki ÇED davalarında, Danıştay’ın ve yerel mahkemelerin, farklı mevsimleri içeren saha çalışmaları yapılmaksızın, yalnızca literatür taranarak hazırlanan ÇED Raporları iptal edilmişti.
Literatür taramasına dayanarak ÇED Raporu hazırlanması, projenin masaya yatırıldığı İnceleme Değerlendirme Komisyonu Toplantısı sırasında da gündeme gelmişti. Termik santral projesine karşı çıkan Eskişehirliler ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilileri bu araştırma yöntemi hakkında, toplantı sırasında tartışma yaşadı. Eskişehirlilere göre, toplantıda bulunan bir Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilisi saha çalışması olmaksızın yapılan çalışmalar hakkında, “Biz zaten hep oralardayız, Amerika’yı yeniden keşfetmeye gerek yok” yorumunu yaptı.
Yeni dönem: ÇED’i şirketler için EÜAŞ ‘hallediyor’
EÜAŞ bugün hâlâ Afşin-Elbistan A ve B ünitelerinin de aralarında birkaç kömürlü termik santralları işletmeyi sürdürse de, bünyesinde barındırdığı Türkiye’nin en sorunlu kömürlü termik santrallarını 2013’ten itibaren elden çıkarmıştı. Seyitömer, Kangal, Yatağan, Yeniköy, Kemerköy, Soma-B, Tunçbilek ve Çatalağzı Termik Santralları özelleştirmelerle devreden EÜAŞ da termik santrallar konusunda yeni bir misyon edindi. İlk olarak Çayırhan-B Termik Santralı için denenen model kapsamında, santral projesinin ÇED sürecini EÜAŞ yürütmüştü.
30 Mayıs 2016’da başlatılan Çayırhan-B Termik Santralı ve bağlı ünitelere ait ÇED süreci, proje hakkında 11 Kasım 2016’da ÇED Olumlu Kararı verilmesiyle son bulmuştu. Yani termik santral projesi için ÇED süreci rekor bir hızla, 165 gün içinde tamamlanmış oldu. Çayırhan-B Termik Santralı projesi ÇED Olumlu Kararının alınmasından yaklaşık 2 ay sonra, Şubat 2017’de özelleştirildi ve projenin hakları Kolin-Kalyon-Çelikler Ortaklığına verildi. Konsorsiyum özelleştirme kapsamında EÜAŞ’tan, 6.04 cent/kWh bedelle 15 yıllık elektrik alım garantisi aldı.
Aynı model Eskişehir’e: Kapasite de artabilir
EÜAŞ’ın Çayırhan-B Termik Santralı için yürüttüğü süreç şu sıralarda Eskişehir’deki Alpu Termik Santralı projesi için de işletiliyor. Projenin planlaması ve ÇED sürecini EÜAŞ’ın üstlenmesinin ardından Çayırhan-B Termik Santralı projesi özelleştirilmişti. Şubat 2017’de yapılan özelleştirme ihalesinin yaklaşık bir yıl sonrasında, Çayırhan-B Termik Santralı projesi için bir de kapasite artışı başvurusu yapıldı. “Bölgede yeterli kömür var” denilerek 18 Ocak 2018’de, Çayırhan-B Termik Santralı Kurulu Güç Artışı ve Teknoloji Değişikliği başlığıyla yeni bir ÇED başvurusu yapıldı. Başvuru yoluyla, 720 MWe olan kurulu gücün 800 MWe’ye çıkarılması, yani yaklaşık yüzde 11 kapasite artışı istendi.
Aynı durum yakında 1100 MWe kurulu güce sahip olması planlanan Alpu Termik Santralı projesi için de geçerli olabilir. ÇED Olumlu Kararı verilen ÇED Raporuna göre, Alpu Termik Santralı projesi için Alpu-B kömür sahasındaki 568 milyon tonluk rezervin 296 milyon tonluk işletilebilir kısmı kullanılacak. Santralın halihazırdaki kurulu gücüyle, 35 yıl boyunca yaklaşık 275 milyon ton kömür kullanması bekleniyor. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğünün 2017 tarihli ‘Eskişehir-Alpu Kömür Havzası Kaynak Geliştirme, Hidrojeoloji ve Jeoteknik Etüt Projesi’ raporuna göre, Alpu’daki C, D, E, F kömür sahalarında da yaklaşık 360 milyon ton kömür rezervi bulunuyor. Dolayısıyla bu rezerv tahmini ileri sürülerek Alpu Termik Santralı projesi için tıpkı Çayırhan-B Termik Santralı projesinde olduğu gibi, kapasite artışı başvuruları da gerçekleştirilebilir.
