Dünyahalleri.com’dan Semih Sönmez’in The Guardian’dan aktardığı habere göre, günümüzde sahte haberler o kadar detaylı bir şekilde hazırlanıp yayılabiliyor ki en aklı başında, en zeki olanlar bile bunlara inanabiliyor.
Hatta daha zeki olanların bu gibi haberlere inanmaya daha yatkın olduğuna dair araştırma sonuçları var. Zira zeki insanlar, haberlerdeki eksiklikleri de kendi zihin güçleri ile mantıklı nedenlere bağlayarak haberi olduğundan daha inanılır kılıyor.
‘BİLİŞSEL CİMRİLER’ BEYNİNİ ÇOK KULLANMAK İSTEMİYOR
Sınavlarda başarılı olan bazı zeki insanlar her zaman soruları yanıtlamak için analiz yeteneklerini kullanmıyor.
‘Bilişsel cimri’ diye adlandırılan bu insanlar yeterli analiz gücüne sahip olmasına rağmen konu üzerinde detaylı düşünmeye vakit ayırmak istemiyor. Bu da konuyu tamamen kavramasının önüne geçiyor.
Örneğin: Güney Kaliforniya Üniversitesi’nde, ‘Hz. Musa gemisine her hayvandan kaç tane almıştır?’ sorusuna doğru yanıt verebilenlerin oranı sadece yüzde 12’ydi. Doğru cevap ‘sıfır’ olacak çünkü gemisine hayvanları dolduran Musa peygamber değil Nuh peygamberdir.
Bir diğer örnek: ‘5 makine 5 ürünü 5 dakikada üretiyorsa, 100 makine 100 ürünü kaç dakikada üretir?’ Bilişsel cimriler bu soruya düşünmeden ‘100′ yanıtı veriyor ama doğru cevap 5 olacak. Zira makineler bir ürünü 5 dakikada üretiyor. Makine ve ürün sayısı eşitse üretim süresi daima 5 dakika olur.
‘BİLİMLE İLGİLİ YALAN HABERLERDE, BEYİN RÖNTGENİ GÖRSELİ BULUNMASI İNANILIRLIĞI ARTIRIYOR’
Bu gibi testlerde düşünmeden yanıt verip düşük skorlar alan kişilerin yalan haberlere de daha çok inandığı görüldü. Ama tek suç onların değil. Yalan haberler günümüzde çok büyük özenle ve bu gibi eksiklikleri hedef alacak şekilde hazırlanıyor. Haberlere görsel eklenmesi okuyucunun haberi gözünde canlandırmasını kolaylaştırarak inanılırlığı artırıyor. Bilimle ilgili yalan haberlerde beyin röntgeni görseli bulunmasının inanılırlığı artırdığı belirtiliyor.
‘OKUYUCU AYNI YALAN HABERİ SÜREKLİ VE FARKLI KAYNAKLARDAN DUYUNCA BİR SÜRE SONRA DOĞRU OLDUĞUNA KANAAT GETİRİYOR’
Yalan haberleri yaymanın en başarılı yolu ise sürekli tekrar edilmesi. Okuyucu aynı yalan haberi sürekli ve farklı kaynaklardan duyunca bir süre sonra doğru olduğuna kanaat getiriyor.
SİYASİ GÖRÜŞE UYGUN YALAN HABERLERE DAHA ÇOK İNANILIYOR
En çok inanılan yalan haberlerin başında, insanların siyasi görüşlerini destekleyen haberler geliyor. Fanatik bir seçmen, rakip partiden biri hakkındaki asılsız iddialara inanmaya hazır halde oluyor. Bu da iddiaların çok fazla sorgulanmadan kabul görmesi anlamına geliyor. Hele ki bu iddialar kendi güvendiği haber kaynakları ve otorite figürleri tarafından yayılıyorsa çoğu zaman inceleme gereği de duymuyor.
‘YALAN HABERE İNANAN KİŞİYİ DELİLLERLE İKNA ETMEYE ÇALIŞMAK GEÇERLİ BİR YÖNTEM DEĞİL’
Bu gibi durumlarla karşılaşmış ve yalan habere inanan kişiyi delillerle ikna etmeye çalışmış olabilirsiniz. Ama bu geçerli bir yöntem değil. Eski ABD Başkanı Barack Obama’nın ABD’de doğmadığı ve Müslüman olduğu gibi iddialar defalarca çürütülmesine rağmen ülkede bunlara inanan insanlar hala var. Üstelik bu insanlar ne kadar zekiyse, yanlış inanışlarını değiştirmek de o kadar zorlaşıyor.
ÇÖZÜM BENZER TAKTİKLERİ GÖSTERMEK
Neyse ki bu durumu değiştirmenin bir yolu var. Uzmanlar, ‘aşılama’ adını verdikleri bir yöntemin yalan haberlere şüpheyle bakmayı sağladığını gördü. George Mason Üniversitesi’nden John Cook ve Bristol Üniversitesi’nden Stephan Lewandowsky, iklim değişikliğine inanmayan kişilerle bir çalışma yürüttü. Bu kişilerin, bilimciler arasında iklim değişikliğine karşı şüpheyle yaklaşan geniş bir kitle olduğuna dair yanlış bir algısı vardı. Bu algı yayımlanan sahte imza kampanyaları ile desteklenmişti.
GEÇMİŞTE SİGARA ÜRETİCİLERİNİN KULLANDIĞI TAKTİKLER
Cook ve Lewandowsky direkt olarak iklim değişikliği hakkında açıklama yapmak yerine, katılımcılara geçmişte sigara üreticilerinin kullandığı taktikleri gösterdi. Sigara içmenin akciğer kanseri ile ilgisi olmadığını kanıtlamaya çalışan bu sahte araştırmaları gören katılımcılar, bazı konularda böyle yanıltıcı girişimler olabileceğine dair net bir örnek görmüş oldu. Bu taktikleri görmek, katılımcıların iklim değişikliğini reddeden sahte araştırmalara daha şüpheci yaklaşmasını sağladı.
‘SADECE YALAN HABERLERİ FARK ETMEK İÇİN DEĞİL HER TÜRLÜ DOLANDIRICILIĞA KARŞI’
Günümüzde yalan haberlerin yaygınlığı göz önünde bulundurulduğunda, yanlış bilgiyi tespit etme ve eleştirel düşünme gibi konuların okullarda öğretilmesi artık bir gereklilik haline geldi. Sonuçta bu yetenekler sadece yalan haberleri fark etmek için değil her türlü dolandırıcılığa karşı korunmak için de kullanılıyor. Kişinin IQ’su ne olursa olsun, biraz şüpheci bir mantık yürütme, herkesin işine yarayacaktır.
