Birçok kişi en kısa zamanda aşı olmak isterken bazıları da hakkında henüz pek bilgi sahibi olmadığımız bir şeyi kullanmakta tereddüt ettiğini söylüyor.
Aşının güvenli olduğunu nereden biliyoruz?
Bilim insanları yeni bir aşı veya tedavi geliştirirken sordukları ilk ve en önemli soru budur.
Aşının güvenliği ile ilgili denemeler, önce hücre düzeyinde, sonra da hayvanlar üzerinde laboratuvarda başlar. Ardından insanlarda denenir.
Testin temel ilkesi, küçük bir grupla başlayıp, aşının güvenliği ile ilgili bir endişe olmaması halinde bir sonraki aşamaya geçmektir.
Testlerin rolü ne?
Laboratuvar testlerinde güvenlikle ilgili bir sorun çıkmadığında bilim insanları aşının veya tedavinin ne derece etkili olduğunu denemeye geçiyor.
Bu aşamada çok sayıda gönüllü üzerinde deneme yapmak gerekiyor.
Gönüllü deneklerin yarısına aşı, yarısına ise hiçbir etkisi olmayan plasebo uygulanıyor. Araştırmacılar ve denekler kime ne verildiğini ilk aşamada bilmiyor.
Elde edilen tüm veriler kontrol edilip bağımsız gözlemcilerce denetleniyor.
Covid aşısı denemeleri süreci çok hızlı işlemiş olsa da bu aşamaların hiç biri atlanmadı.
Binlerce denekten sadece biri deneme sürecinde yaşamını yitirdiğinde Oxford/AstraZeneca aşısının denemeleri askıya alınmıştı. Ölümün aşıyla ilgili olmadığı tespit edildiğinde ise denemeler yeniden başladı.
Aşılara veya ilaçlara kim onay veriyor?
İngiltere’de herhangi bir ilaca veya aşıya onayı, İlaç ve Sağlık Ürünleri Düzenleme Kurumu (MHRA) adlı denetleyici kuruluş veriyor ve bunu ancak ilacın güvenli ve etkili olduğuna kanaat getirdiğinde yapıyor.
Sağlık Bakanlığı’na bağlı MHRA’da 1200 kişi çalışıyor. Başında ise tüm kariyerini ilaç düzenleme işine vakfetmiş Dr. June Raine yer alıyor.
Aşı onay aldıktan sonra da herhangi bir yan etkisi veya uzun vadeli risk unsurunun olmadığını kesinleştirmek üzere denetlemeler devam ediyor.
Aşının yan etkisine maruz kaldığını düşünenler bu durumu MHRA’ya bildirebilir.
Aşılama ve Bağışıklık Komitesi’ndeki(JCVI) bağımsız uzmanlar, aşının en iyi nasıl kullanılabileceğine (kaç doz vb.) ve kimlere öncelik verileceğine karar veriyor.
20 aşı uzmanı üyesi olan JCVI’ye Oxford Üniversitesi’nden Prof. Andrew Pollard başkanlık ediyor.
Covid aşısında ne var?
Üzerinde çalışılan birçok farklı Covid aşısı var. Bunların bazıları, salgına yol açan virüsün zayıflatılmış halini içeriyor.
Oxford/Astra Zeneca aşısı, Covid-19’a neden olan Sars-CoV-2 virüsüne benzeyecek şekilde değiştirilmiş zararsız bir virüs kullanıyor.
Pfizer/BioNTech ve Moderna ise virüsün genetik kodunun bir kısmını kullanarak bağışıklık sistemini harekete geçirecek aşılar üzerinde çalışıyor. Bunlara mRNA aşıları deniyor.
Bunlar insan hücrelerini değiştiren aşılar değil. Sadece Covid’e karşı bağışıklık sistemini harekete geçiren talimatlar içeriyorlar.
Bazı Covid aşıları ise koronavirüsün sahip olduğu bazı proteinlerini içeriyor.
Aşıları daha stabilize ve etkili kılmak amacıyla alüminyum gibi başka malzemeler de kullanılabiliyor.
Aşı hasta eder mi?
Bu maddelerin bu kadar az bir dozda kullanıldığında insana zarar vereceğine dair hiçbir veri bulunmuyor.
Aşılar insanı hasta etmez. Tersine, enfeksiyona karşı mücadele etmesini sağlayacak şekilde bağışıklık sisteminin virüsü tanımasını ve hazırlık yapmasını sağlar.
Bazıları aşı olduktan sonra kas ağrısı veya hafif ateş gibi belirtiler gösterebilir.
Bu hastalıktan değil, vücudun aşıya verdiği tepkiden kaynaklanır.
Aşılara karşı alerjik tepkilere az rastlanır. Onay almış aşıların içerdiği malzemeler liste halinde bildirilir.
Aşı karşıtı birçok haber sosyal medya yoluyla yayılıyor. Bunlar bilimsel verilere dayanmayabilir.
Covid geçirmiş birinin aşı olması güvenli mi?
Aşı onay aldığında, geçmişte Covid olmuş kişilere de aşı olmaları teklif edilecektir.
Zira doğal bağışıklık uzun sürmeyebilir ve aşı daha fazla koruma sağlayabilir.
İngiltere Kamu Sağlığı kurumunun hazırladığı kılavuza göre, uzatmalı Covid olarak adlandırılan ve hastalığın etkisi uzun süre devam eden kişilerin aşı olmasıyla ilgili herhangi bir güvenlik kaygısı bulunmamaktadır.
Ancak Covid-19 nedeniyle hala hasta olanların iyileştiklerinde aşı olmaları öneriliyor.
Aşılar ne kadar hayvan dostu?
Zona gibi bazı hastalıklara karşı geliştirilen aşılar ile çocuklara burun yoluyla uygulanan grip aşısı gibi bazı aşılar domuz jelatini içerebilir.
Bazı aşılar ise tavuk yumurtasında veya civciv embriyo hücrelerinde geliştirilir. Üzerinde çalışılan yüzlerce Covid aşısı var. Henüz tümünün ne içerdiğine dair ayrıntılı bilgi sahibi olmasak da birçok Covid aşısının vejetaryen ve vegan dostu olması bekleniyor.
Herkes aşı olursa benim olmama gerek kalır mı?
Aşının, ciddi enfeksiyonlara karşı en iyi savunma yöntemi olduğunu gösteren pek çok bilimsel veri var.
Covid aşıları da insanların ağır hastalanmasını engellediği için hayat kurtarabilir.
Aşının ilk aşamada yaşlılar gibi en yüksek risk grubunda olanlara uygulanması bekleniyor.
Aşının Covid’in yayılması bakımından ne kadar koruma sağlayacağı henüz bilinmiyor.
Eğer aşı olanlarda Covid bulaştırma riski azalıyor veya ortadan kalkıyorsa, nüfusun belli oranının aşılanması yoluyla hastalık ortadan kalkabilir.
KAYNAK: BBC TÜRKÇE
