Makine ve Kimya Endüstrisi’nin (MKE) şirketleştirilmesinin ardından kamunun elinde kalan son tekellerden biri olan Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ) özelleştirme kapsamına alındı. Yurttaşın elektrik faturası her geçen gün artarken iktidar, son elektrik kurumunu da özelleştirmek için kolları sıvadı. Cumhurbaşkanlığı’nın konuyla ilgili kararı Resmi Gazete’de dün yayımlandı. Buna göre, TEİAŞ’ın özelleştirme kapsamına alınmasına ve halka arza yönelik olarak özelleştirmeye hazırlık işlemlerine tabi tutulmasına karar verildi.
Özelleştirme hazırlık işlemleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından işbirliği içerisinde yürütülecek. Özelleştirme işlemlerinin 31 Aralık 2022 tarihine kadar tamamlanmasına karar verildi. AKP iktidarının ilk yıllarında TEKEL, Türk Telekom, TÜPRAŞ, PETKİM ve onlarca kamu şirketi özelleştirildi. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın verilerine göre tüm özelleştirmelerin sonucunda 2003 ile 2020 arasında Hazine’ye toplam 62 milyar 348 milyon dolar para girdi. İktidarın elinde kalan son kamu kuruluşları da bir bir özelleştirme kapsamına alınıyor. Şimdiyse sıra ülkedeki yüksek gerilim seviyesindeki iletim sistemi işletmenliğini yapan ve tekel konumundaki kamu iktisadi teşekkülü (KİT) olan TEİAŞ’ta.
TEİAŞ, 2001’de Türkiye Elektrik Üretim İletim A.Ş.’nin (TEAŞ) yeniden yapılanma kapsamında, üçe ayrılmasıyla faaliyete başladı. Türkiye Elektrik İletim A.Ş. Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ) olarak üç ayrı iktisadi teşekkül olarak faaliyete geçti.
Ancak AKP, elektrik sektörünün üretim-iletim–dağıtım faaliyetlerini içeren yapısını bozdu. Üretim ve dağıtım faaliyetleri özel sektöre satıldı. Bugüne kadar özeleştirilmeyen ve kamunun elinde olan elektrik sektörünün son halkası ve kilit kuruluş olan TEİAŞ’ın hisselerinin satışa çıkarılmasıyla da sektör tamamıyla özelin eline geçecek.
500 ŞİRKET ARASINDA 26
Türkiye’nin en büyük 500 şirketinin sıralandığı Fortune 500 Türkiye Araştırması sonuçlarına göre, TEİAŞ 2020’de 14,9 milyar TL’lik ciroyla 500 şirket arasında 26. sırada yer aldı. Öte yandan kurumun 2020 faaliyet raporunda yer alan bilgilere göre net kârı 4 milyar 648 milyon lira.
TEİAŞ ne iş yapıyor?
TEİAŞ’ın 2020 faaliyet raporunda yer alan bilgiye göre ülke genelinde enerji iletim hatlarının uzunluğu 71 bin 97 kilometreye ulaştı. Türkiye elektrik iletimi, enterkonnekte sistem adı verilen 380 kV ve 154 kV enerji nakil hatları ile ve yine aynı kilovolt (kV) değerlerindeki trafo merkezleri ile yapılıyor. Tüm elektrik üretim tesislerinin ürettiği elektrik bu enterkonnekte sistem vasıtası ile dağıtım şebekelerine taşınıyor. Bu iletim sistemi tüm ülkeyi kapsıyor. Öte yandan ülkede 36 kV üstü tüm gerilimlerdeki elektrik tesisleri TEİAŞ mülkiyetinde ve kontrolünde.
En çok enerji sektörü özelin eline bırakıldı
Cumhurbaşkanlığı Strateji Bütçe Başkanlığı’nın verilerine göre kamu özel iş birliği ile yapılan 248 projeden 97’si enerji alanında yürütüldü. İşbirliği projelerinde en çok “yap-işlet-devret” modeli tercih edildi. Strateji Bütçe Başkanlığı’nın internet sitesinde yayımlanan verilerde, kamu özel iş birliği ile yürütülen projelerin sayıları ve türlerine yer verildi. Buna göre özel sektörle en çok enerji sektöründe iş birliği yapılıyor. Özel sektörün dâhil olduğu 248 projenin 97’yi enerji alanında. Enerji sektörünü; 42 proje ile karayolu, ayrı ayrı 23 proje ile liman ve gümrük tesisi, 18’er proje ile sağlık tesisi, havaalanı ve yat limanı, 8 proje ile madencilik, 2’şer proje ile endüstriyel tesis ve katı atık, birer proje ile demiryolu, kültür ve turizm yatırımları izledi.
Yapılan projelerden 121’i “yap-işlet-devret”, 109’u “işletme hakkı devri”, 18’i “yap-kirala-devret” modeliyle ve 5 proje ise “yap-işlet” modeli ile yürütüldü.
Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) kurulmalı
Makina Mühendisleri Odası Enerji Çalışma Grubu Başkanı Oğuz Türkyılmaz, Resmi Gazete’de yayımlanan karardan geri dönülmesini belirterek şu açıklamalarda bulundu:
TEİAŞ’ın hisselerinin satışa çıkarılması, yönetimin satacak başka bir kaynağı kalmadığını göstermektedir. Genel olarak enerji, özel olarak elektrik enerjisi üretimi, iletimi, dağıtımı toplum çıkarları doğrultusunda, kamu kuruluşları eliyle verilmesi gereken kamusal hizmetlerdir. Bugüne dek bedeli yüz milyarları geçen kamu kaynaklarının aktarıldığı özel şirketlerin faaliyet gösterdiği elektrik sektörünün başarısızlığı açık, vardığı nokta ortadadır. Her yıl 40 milyar doları aşan enerji girdileri ithalatı ve son iki buçuk yıl içinde yüzde 70 oranında artan elektrik ve gaz fiyatları ve faturalarını ödeyemedikleri için elektrik ve gazları kesilen binlerce aile bulunmaktadır.
TEİAŞ’ın özeleştirilmesi süreci derhal durdurulmalı, kamu mülkiyetinde ve yönetiminde özerk bir yapıya kavuşturulmalıdır. Elektrik üretim, iletim, dağıtım hizmetlerini verecek tesislerin ve şebekelerin kurulması ve işletilmesi, santral ve şebekelerin tesis, işletme, yenileme ve genişletme çalışmalarında ihtiyaç duyulan ekipman ve aksamın bünyesinde veya sektördeki kuruluşlarla birlikte üretim faaliyetlerine uygun bir yapıda kurulmalıdır. İletim faaliyetleri, üst kuruluş olarak kurulacak TEK bünyesinde, kamu iletim işletmesi Türkiye Elektrik İletim A.Ş. tarafından yürütülmeli ve mevcut iletim şebekesini geliştirecek ve yenileyecek yatırımlar hızla yapılmalıdır. Dağıtım hizmetleri 21 adet bölgeye ayrılarak özelleştirilmiş olup özel dağıtım şirketleri eliyle yürütülüyor, iletimdeki gibi dağıtımda da kamu tekeli olması gerekiyor. Dağıtım şirketleri de kamulaştırılmalıdır.
KAYNAK: BİRGÜN / Havva Gümüşkaya
