Kahramanmaraş merkezli iki depremde yıkılan binlerce binanın bir kısmında arama kurtarma çalışmaları yerini enkaz kaldırmaya bırakırken, 20 bine yakın yapının yıkıldığı açıklandı ve ortaya çıkan devasa moloz yığınları ve çöpün nerelere dökülmesi gerektiği tartışması da başladı.
Toplum sağlığı, yaban hayatın ve doğal çevrenin korunmasına odaklı tartışmayı gündeme taşıyan ilk haberler ve uyarılar Hatay’dan ve Kahramanmaraş’tan geldi.
Hafta başında Hatay’ın Samandağ ilçesinde, kayıt altına alınan 302 kuş türünü barındıran Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün koruması altındaki Milleyha Sulak Alanı’na deprem bölgesinden moloz ve çöplerin dökülmeye başladığı haberi, yaban hayatı uzmanı, kuş gözlemcisi, rehber ve fotoğrafçı Emin Yoğurtçuoğlu tarafından gündeme getirildi.
‘Bizi büyük bir tehlike bekliyor’
Haber doğal yaşam uzmanları ve gönüllülerin tepkisine ve molozların sulak, doğal yaşam alanlarına dökülmemesi konusunda uyarılarına yol açtı.
Muğla Sıtkı Koçman Üni. Öğretim Görevlisi Dr. Yasin İlemin, Twitter’da moloz ve diğer atıklar konusunda uyarılarda bulundu:
İlemin “Deprem sonucu yıkılan binalardan ortaya saçılan enkazlarda insan sağlığı ve ekosistem için zararlı pek çok madde bulunuyor. İzolasyon maddelerindeki kimyasallar, zararlı plastik türevleri ve asbest bunların başında geliyor” diyordu.
BBC Türkçe, kendisine moloz ve çöpün atılması sırasında doğal yaşam açısından nelere dikkat edilmesi gerektiğini sordu.
İlemin, moloz döküm sahaları belirlenirken “Sızdırmasız zeminlerin tercih edilmesi, yer altı ve üstü sularla temastan mutlaka kaçınılması gerekiyor. Döküm sahaları mutlaka ve mutlaka korunan alanlardan, sulak alanlardan ve yaban hayatı alanlarından uzakta olmalı, yer seçiminde bu noktalara dikkat edilmeli” diyor.
Yasin İlemin bu noktada depremden zarar gören illerdeki belediyelere çok büyük görev düştüğünü söyleyerek “Belediyelerin, Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın, akademisyenlerin, uzmanların ve doğaseverlerin birlikte çalışması çok önemli” diyor.
Doğaseverler gözlemliyor: Vatandaş haberalma ağları
Doğaseverler böyle bir süreçte nasıl bir işlev görebilir, görüyor?
İlemin, doğanın korunmasını gözetme konusunda büyük bir iletişim ağına sahip olduklarını anlatıyor:
“Özellikle Hatay’da doğaseverler, STK’lar ve bölgenin biyolojik çeşitlilik ve kuş çeşitliliğine dikkat çekmek ve tanıtmak için emek veren Emin Yoğurtçuoğlu üzerinden adeta bir doğa ihbar hattı var diyebiliriz.
“Yine bölgede etkin Hatay Tabiatını koruma Derneği ve Abdullah Öğünç bölgede yıllardır doğa koruma projeleri yürütüyorlar.
“Öte yandan ülkemizin batısında özellikle Ege ve Batı Akdeniz’de bizlerin oluşturduğu bir vatandaşbilim/vatandaş haber alma ağımız var. Derneğimiz NATURA üzerinden bu haberleri, ihbarları alıyoruz işliyoruz ve gerekli kontakları sağlayarak sorunları çözmeye çalışıyoruz.
“Ülkemizde doğa koruma faaliyetlerinin düzgün ve sağlam temelli olması için resmi kurumlarla çalışmak gerekliliğine inanıyoruz. Bu noktada STK ve resmi kurumlar arasındaki bağın çok önemli olduğuna inanıyoruz.”
Peki Milleyha Kuş Cenneti dışında deprem bölgesinde yaban hayatı etkileyecek bir faaliyet haberi aldılar mı?
“Daha çok erken aşamalardayız. O yüzden şimdilik bu yönde bir bilgi/ihbar almadık ancak özellikle Mart ayının başından itibaren buna benzer ihbar ve duyumların gelmesini bekliyoruz” diye yanıtlıyor:
“Öte yandan vatandaşın hassasiyeti üst seviyede olduğu için, ilgili bakanlıklar bu konuda hemen aksiyon aldılar ve Mileyha’nın ve sulak alanın temizlenmesine hemen başlandı. Bizler de hem üniversitemiz hem de derneğimiz üzerinden ilgili bakanlık, kurum ve belediyelerle diyalog halindeyiz.”
Bakanlıktan müdahale: döküm durduruldu, temizlik başladı
Hatay Milleyha Kuş Cenneti’ne moloz dökülmesi kararı konusundaki uyarılara yetkililerden hızla yanıt geldi.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakan Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar duruma müdahale edildiğini, belediyelerin uyarıldığını Twitter üzerinden duyurdu ve doğaseverlere teşekkür etti.
Sosyal medyada bir soru üzerine “(Bölgedeki) Atık aktarma ve ayrıştırma istasyonu depremde ağır hasarlı kullanılamıyor” diyen Birpınar “Depremden çıkan hafriyat atıkları için büyük sızdırmaz alanlar üzerinde çalışıyoruz. Sulak alana kesinlikle dökülmeyecek. İçiniz rahat olsun. İlk günden bugüne kadar Hatay’dayız. Duyduğunuz bildiğiniz aksilikleri bize iletmeye devam edin” diye sürdürdü.
Mevzuat ne diyor, yetkili kim?
İnşaat molozları ve çöplerin ne tür alanlara dökülebileceği, nasıl geri dönüştürülebileceği ve bu işlerden kimlerin sorumlu olduğu “Hafriyat Toprağı, inşaat ve yıkıntı atıklarının kontrolü yönetmeliği” başlıklı bir yönetmelikte düzenleniyor.
2004 tarihli yönetmeliğe göre inşaat ve yıkıntı atıklarının, belediyelerin veya bölgenin en kıdemli mülki amirinin gösterdiği ve izin verdiği geri kazanım ve depolama tesisleri dışında denizlere, göllere, akarsulara veya herhangi bir yere dökülmesi yasak.
Ayrıca her durumda bu tür atıkların en aza indirilmesi, içindeki zararlı maddelerin bertaraf edilmesi, geri dönüşümü yapılarak yetkililerin göstereceği yerlere atılması gerekiyor.
Deprem bölgesinden BBC Türkçe’nin sorularını yazılı olarak yanıtlayan Bakan Yardımcısı Birpınar, enkazlar konusunda AFAD tarafından yayımlanan Türkiye Afet Müdahale Planı’nda, enkaz kaldırma konusunda yetkilendirilen “Afet Enkaz Kaldırma Çalışma Grubu” adlı yapılanmanın sorumlu olduğunu söyledi ve görevlerini şöyle sıraladı:
- Enkaz döküm alanlarını belirlemek,
- Arama ve kurtarma çalışmaları bittikten sonra bina, tesisler ve çevredeki enkazın kaldırılmasını sağlamak,
- Yıkılması gereken hasarlı binaların yıkılması, yıktırılması ve enkazın kaldırılmasını sağlamak.
Peki enkaz kaldırmadan sorumlu yapılanmada kimler yer alıyor? Bakan Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar bu sorumuzu şöyle yanıtladı:
“Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’ne göre depremler sonucunda oluşan yıkıntı atıklarının yönetiminden, mahallin en büyük mülki amirinin başkanlığında oluşturulacak Kriz Merkezi sorumlu olup, mahallin en büyük mülki amirinin başkanlığında yıkıntı atıklarının depolanacağı alan belirlenmektedir.
Bakan Yardımcısı Birpınar bu kararlar alınırken nelere dikkat edileceğinin de belli olduğunu anlatıyor:
“Bu alanlar belirlenirken, sahanın topoğrafyası ve jeolojisi dikkate alınmakta, tarım amaçlı kullanılan arazilerde, içme, sulama ve kullanma suları rezervuarlarında, taşkın riskinin yüksek olduğu yerlerde, yağmur sularının akışını engelleyecek vadilerde veya dere yataklarında, heyelan, çığ ve erozyon bölgelerinde olmamasına dikkat edilmektedir.
“Taşocağı vb. zeminin bozulduğu yerlerde de izin alınmak suretiyle bu atıklar depolanabilir.”
Yönetmelik Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na da bu konularda bilgi verilmesini öngörülüyor.
Bakan Yardımcısı Birpınar, Hatay Milleyha Kuş Cenneti’ne dökülen atıklar konusuna müdahale ettiklerini açıkladıktan sonra sosyal medya üzerinden, hatalı ve yönetmeliğe aykırı uygulamalar konusunda herkesten uyarı beklediğini de bildirdi.
Asbest uyarısı
Molozlar konusunda bir uyarı ve çağrı da yine bölgede incelemelerini sürdüren Jeoloji Mühendisleri Odası’ndan (JMO) geldi.
JMO’nun açıklamasında deprem bölgesindeki kent yöneticilerine ve özel olarak da Kahramanmaraş Valiliği ve Büyükşehir Belediyesi’ne sesleniliyor:
“Acil olarak yıkıntı ve molozların Sır Barajının beslenme havzasına dökülmesini engellemeli, yıkıntı moloz döküm için yeni alanlar belirleyerek molozların buralara dökülmesini sağlamalıdırlar.”
Jeoloji Mühendisleri Odası deprem danışma kurulu üyeleriyle birlikte bölgede incelemelerini sürdüren Oda Başkanı Hüseyin Alan’a ulaştık.
Kahramanmaraş ile ilgili gözlemlerini şöyle anlattı:
“İki gün önce Maraş bölgesinde deprem hasarını yerinde incelemek için yaptığımız gözlem esnasında molozların hemen kente giriş yönünde, sağ tarafta bir alan var, -aynı zamanda Sır Barajı’nın beslenme alanı içerisinde kalıyor- oraya döküldüğünü gördük ve toplumla bu görüntüyü çekerek de paylaştık. Yetkilileri de göreve davet ettik.
“Enkaz kaldırma süreçlerinin yönetimi gerektiği gibi yapılmadığını gördük. Başlangıç aşamasındayken yeniden organize edilmesini istedik. Aksi takdirde toplum önümüzdeki dönemde asbest kaynaklı sağlık sorunlarıyla karşı karşıya kalabilir” diyor.
Alan’ın en büyük kaygısı molozlardaki asbestli atıkların yaratacağı sorunlar:
“Binaların bir çoğu çok eski ve bir kısmı yapılırken asbest kaynaklı bir kısım yapı malzemeleri kullanıldığı görülüyor. Biz bu moloz atıklarının mutlaka geçirimsiz alanlar ve mutlaka toplum sağlığını etkilemeyecek bölgelere dökülmesi gerektiğine ilişkin topluma açık uyarı yaptık.”
Hüseyin Alan, “Maraş’ta Büyükşehir Belediyesi İmar ve Bayındırlık Komisyonu Başkanı Hanifi Toptaş beni aradı, dün bu uyarımızı ona da söyledim. Ama bir tedbir alıp almadığı konusunda bilgi sahibi değilim” diye ekliyor.
Hatay Milleyha Kuş Cenneti’ne dökülen molozlar konusuna müdahil olan Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakan Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar’a Kahramanmaraş Sır Barajı havzasıyla ilgili uyarıyı duyup duymadığını sorduk.
Bakan Yardımcısı “Kahramanmaraş ilimizde enkaz kaldırma çalışmaları henüz başlamamıştır. Söz konusu çalışmalar başladığında yıkıntı atıklarının depolanması için il genelinde alanlar belirlenmiş olup bu alanların Sır Barajı’nı besleyen derelere herhangi bir kirlilik etkisi bulunmayacaktır” diye yanıtladı.
