Ay ve Güneş tutulmalarını izlemek isteyen insanların yeni bir turizm sahası yaratmış olmasına şaşırmamalı.
Bugün Türkiye saatiyle 13.50 civarında Kuzey Amerika, Grönland, Avrupa’nın büyük kısmı ve Kuzey Asya’da görülebilecek bir Halkalı Güneş Tutulması gerçekleşecek. Tutulma Türkiye’den görülemeyecek.
Halkalı Güneş Tutulması, tutulma türlerinden yalnızca biri.
Şili Özerk Üniversitesi Bilim İletişimi Merkezi’nden astrofizikçi Juan Carlos Beamin, “Resimli Astronomi” adlı kitabında, “Genellikle iki tip tutulmadan bahsedilir: Ay Tutulması ve Güneş Tutulması. Ancak teknik olarak iki yıldızın dahil olduğu üçüncü bir tip daha vardır” diyor.
Tutulma tiplerini ve kendi içlerindeki çeşitlerini derledik:
GÜNEŞ TUTULMASI
Ay, Dünya çevresindeki hareketi sırasında Güneş ile gezegenimiz arasında hareket ederken nadiren Güneş ışığını bloke ediyor ve Güneş tutulması meydana geliyor.
Başka bir deyişle, Ay’ın gölgesi Dünya yüzeyine düşüyor.
Güneş Tutulmalarının da çeşitleri var ve tutulmalar Ay’ın ne kadarlık gölgesinin Dünya’ya düşeceğine göre farklılık gösteriyor.
Tam Güneş Tutulması
Tam Güneş Tutulması sırasında Güneş, Dünya ve Ay öyle hizalanıyor ki, Ay gezegenimizin belirli kısımlarında Güneş ışığını tamamen bloke ediyor ve kısa süreliğine havanın kararmasına neden oluyor.
NASA’nın ifadesiyle, tam Güneş Tutulmalarını astronomik bir rastlantıya borçluyuz. Güneş Ay’dan 400 kat daha büyük ve aynı zamanda Dünya’ya 400 kat daha uzak.
NASA bu durumu şöyle açıklıyor:
“Buradaki geometri şunu söylüyor: Eğer kusursuz biçimde hizalanırlarsa, Dünya’nın belirli bölgelerinden bakıldığında Ay, Güneş’in yüzeyini tamamen kapatıyor ve tam Güneş tutulması meydana geliyor.”
Dünya üzerinde yalnızca küçük bir bölümde Ay, Güneş ışığını tamamen bloke ediyor. Tam tutulmanın görülebildiği noktaların dışında Güneş tutulması parçalı olarak görülebiliyor.
Tam tutulma görülen noktalardan uzaklaştıkça, Güneş’in daha küçük kısmının Ay tarafından örtüldüğü görülüyor.
Şilili astrofizikçi Juan Carlos Beamin, “Teoride, en uzun Güneş tutulması 7 dakika 32 saniye sürebilir” diyor.
Öte yandan bu gök olayı sanıldığı kadar “nadiren” gerçekleşmez: Her 18 ayda bir Güneş tutulması yaşanıyor.
Asıl nadir olan, Tam Güneş Tutulması’nın aynı noktadan tekrar görülebilmesidir, ki bu her 375 senede bir gerçekleşiyor.
Bu yıl 4 Aralık’ta da Tam Güneş Tutulması yaşanacak ancak bunu tamamen deneyimlemek için Antartika’da olmanız gerekiyor.
Halkalı Güneş Tutulması
Ay, Dünya’dan daha uzak olduğu zamanlarda daha “küçük” görünüyor ve bu konumundayken Güneş ışığını tam olarak kapatamıyor.
Böyle zamanlarda Güneş’in etrafında bir halka görünümü oluyor ve ortasında Ay’ın silüeti görülebiliyor. Buna Halkalı Güneş Tutulması deniyor.
Tam Güneş Tutulması’nda olduğu gibi Halkalı Güneş Tutulması’nı da Dünya’da izleyebileceğiniz noktalar bir rota oluşturuyor.
Bugün Kanada’nın belirli kısımlarından, Grönland adasından ve Rusya’dan tam olarak görülebilecek Halkalı Güneş Tutulması yaşanacak.
NASA’ya göre bu tutulma, nadiren de olsa 10 dakikadan fazla izlenebilir ancak genellikle 5-6 dakikadan fazla sürmez.
Melez Güneş Tutulması
Şilili astrofizikçi Beamin, bu gök olayını şöyle açıklıyor:
“Ay, Güneş’i tamamen kapatacak uzaklıktadır ancak tam tutulma olmadan önce az da olsa Dünya’dan uzaklaşır ve Güneş’i kapatamaz ve yaşanan olay bir Halkalı Güneş Tutulması’na dönüşür.”
Tam tersi de mümkün: Halkalı Tutulma olarak başlayan olay, Ay’ın Dünya’ya yaklaşmasıyla Tam Güneş Tutulması’na dönüşebilir.
Melez Tutulmalar tüm Güneş Tutulmaları içinde yüzde 4’ü oluşturur. NASA, son olarak 2013’te Melez Güneş Tutulması görüldüğünü, 20 Nisan 2023’te Endonezya, Avustralya ve Papua Yeni Gine’den izlenebilecek bir tane daha görülebileceğini söylüyor.
AY TUTULMASI
Ay tutulması, Dünya’mız Güneş ile Ay arasına girerek Ay’a düşen ışığı kestiğinde gerçekleşiyor.
Bir başka deyişle, Ay Tutulması sırasında Dünya’nın gölgesini Ay üzerinde görebiliriz.
Güneş Tutulması’ndan bir farkı da şu: Güneş Tutulması’nın ne kadar görülebileceği, Dünya üzerindeki gözlemicinin konumuna bağlı. Ay Tutulması’nda ise gezegenimizin neresinde olursanız olun, Ay gökyüzünde görülebildiği müddetçe Ay Tutulmasını da izleyebilirsiniz.
Güneş Tutulması’nın derecesi de coğrafi konuma bağlı. Ay Tutulması’nda ise gözlemcinin coğrafi konumu, tutulmanın derecesini belirlemiyor.
Ay Tulmalarının da üç tipi var:
Tam Ay Tutulması (Kanlı Ay Tutulması)
NASA’ya göre Tam Ay Tutulması sırasında, Ay ve Güneş, Dünya’nın tam ters yönlerinde hizalanıyor.
NASA, “Ay bütünüyle Dünya’nın gölgesinde kalıyor olsa da, bir miktar Güneş ışığı Ay’a ulaşır” diye ekliyor.
Ancak bu Güneş ışığı Dünya’nın atmosferinden geçerken, mavi ışığın büyük kısmı atmosfer tarafından filtreleniyor ve Ay kırmızı görünüyor. Bu nedenle bu olaya “Kanlı Ay Tutulması” da deniliyor.
Dünyamızın yarıçapı, Ay’ınkinin dört katı genişliğinde olduğu için, gölgesi de geniş ve tam Ay Tutulması 104 dakikaya kadar sürebilir.
26 Mayıs 2021’de Güney Amerika, Güneybatı Asya, Avustralya ve ABD’nin batısında bazı gözlemciler, bu gök olayına 14 dakika tanıklık etti.
Tutulma, Dünya’ya çok yakın bir noktada gerçekleştiğinden ‘Süper’, Mayıs ayında gerçekleştiği içinse “Çiçek” eki getirildi ve 26 Mayıs’ta yaşanacak tutulmaya bu nedenle “Süper Çiçek Kanlı Ay” ismi de verildi.
Parçalı Ay Tutulması
İsminden de anlaşılabileceği gibi, parçalı Ay Tutulması’nda Ay’ın yalnızca bir kısmı Dünya’nın gölgesinde kalıyor.
Tutulmanın derecesine göre, koyu kırmızı ve bazen de kömür grisi bir gölge görülebiliyor.
Bu renkler, gölgede kalan ve ışık alan bölgeler arasındaki farklılıktan kaynaklanıyor.
NASA’ya göre parçalı Ay Tutulması yılda iki kez gerçekleşiyor.
Bir sonraki parçalı Ay Tutulması 18-19 Kasım’da bekleniyor ve Kuzey-Güney Amerika’dan, Avustralya’dan ve Avrupa ile Asya’nın belirli kısımlarından izlenebilecek.
Gölgeli Ay Tutulması
Bu olay, Ay Dünya’nın yarı gölgesinden geçerken gerçekleşir ve daha zayıf bir gölge oluşuyor.
Dolayısıyla bu tutulmalar daha az belirgindir ve insan gözü tarafından kolaylıkla algılanamıyor.
Bu nedenle bu tutulmalar genellikle gök olayları takvimlerinde kendisine yer bulamıyor.
Yıldız Tutulmaları
Tüm tutulmalar Güneş ve Ay arasında gerçekleşmiyor. Uzaklardaki yıldızlar arasında da tutulma olabiliyor.
Şilili astrofizikçi Juan Carlos Beamin, “Yıldızların yaklaşık yarısı, iki ya da daha çok yıldızla sistem halinde bulunur. Galaksimizde birçok yıldız, ortak bir kütle merkezi etrafında hareket halindedir ve bu hareketleri sırasında tutulmalar gerçekleşir” diyor.
